Bezpodstawne uchylenie się od złożenia zeznania jako „zatajenie prawdy” (art. 233 § 1 k.k.)

Bezpodstawne uchylenie się od złożenia zeznania, nie jest "zatajeniem prawdy" w rozumieniu art. 233 § 1 k.k.” To samo dotyczy świadka, który choć nie udziela odpowiedzi na konkretne pytanie organu procesowego, nie stara się zafałszować obrazu stanu faktycznego poprzez zatajenie prawdy lub podanie nieprawdziwych okoliczności (uchwała Sądu Najwyższego - 7 sędziów z dnia 22 stycznia 2003 r., I KZP 39/02). Oznacza to, że oskarżony, który wyraźnie oświadczył, że nie poda danych sprawcy pobicia K. L. (choć nie krył, że je zna), nie mógł przedmiotową odmową wyczerpać znamion przestępstwa z art. 233 § 1 k.k. 

Jeżeli np. świadek w sposób nieuprawniony odmawia złożenia zeznań, chcąc utrudnić w ten sposób postępowanie karne albo godząc się na to, iż ułatwi przez to uniknięcie sprawcy odpowiedzialności karnej, to w takim wypadku jego zachowanie, niezależnie od możliwości stosowania środków opisanych w art. 287 k.p.k., wypełni znamiona poplecznictwa określonego w art. 239 § 1 k.k.” (M. Szewczyk, A. Wojtaszczyk, W. Zontek [w:] Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Część II. Komentarz do art. 212-277d, red. W. Wróbel, A. Zoll, Warszawa 2017, komentarz do art. 239, teza 10).

Wyrok SN z dnia 17 maja 2022 r., IV KK 77/22

Standard: 78325 (pełna treść orzeczenia)

Bezpodstawne uchylenie się od złożenia zeznania nie jest „zatajeniem prawdy” w rozumieniu art. 233 § 1 k.k.

Składanie zeznań polega zatem na przekazywaniu określonej treści intelektualnej. Złożenie zaś zeznania oznacza jego dotarcie do uprawnionego organu (o czym, w nieco innym kontekście, będzie jeszcze mowa w dalszej części uzasadnienia uchwały). Dopiero zawarcie w treści złożonego zeznania pewnej, przynajmniej minimalnej, puli informacji pozwala na stwierdzenie, iż uprawniony organ dysponuje określonej treści środkiem dowodowym (taką minimalną pulą informacji jest np. stwierdzenie: „nic w przedmiotowej sprawie nie wiem” lub „nie mam w sprawie nic do powiedzenia”). Natomiast odmowa, choćby najzupełniej bezpodstawna, złożenia zeznania jest zaprzeczeniem składania zeznania i nie prowadzi do pozyskania przez uprawniony organ środka dowodowego, ponieważ nie zawiera jakichkolwiek nośników informacji o faktach podlegających udowodnieniu w konkretnej sprawie. Sugerowany w uzasadnieniu postanowienia składu zwykłego alternatywny sposób odczytania przepisu art. 233 § 1 k.k., zakładający, iż modus operandi przy popełnieniu przestępstwa tzw. fałszywego zeznania może polegać za „zatajeniu prawdy” przez odmowę złożenia zeznania, nie wytrzymuje krytyki także wówczas, gdy podejść doń od strony sformułowania figurującego w końcowej części dyspozycji przepisu. Nie bez przyczyny w art. 233 § 1 in fine k.k ustawodawca użył sformułowania „zataja prawdę”, nie zaś np. „zataja informacje”.

Przeprowadzona analiza językowa przepisu w pełni koresponduje z wykładnią zorientowaną na przedmiot ochrony, który został prawidłowo zidentyfikowany przez skład zwykły. Istotnie, przedmiot ochrony sprowadza się do tej wartości, jaką jest zapewnienie wiarygodności ustaleń dokonywanych w postępowaniu sądowym lub innym postępowaniu przewidzianym w ustawie. Ponieważ w piśmiennictwie wielokrotnie eksponowano, że art. 233 § 1 k.k. (a uprzednio: art. 247 § 1 k.k. z 1969 r.) chroni prawdziwość dowodu będącego podstawą orzekania sądu lub innego organu publicznego, jest zatem rzeczą oczywistą, że odmowa złożenia zeznania, choćby bezprawna, tak postrzeganego przedmiotu ochrony nie narusza. 

Podobnie jest w sytuacji, gdy świadek jawnie oświadcza, że nie udzieli odpowiedzi na konkretne pytanie sądu, nie stara się zaś – odpowiedzi takiej udzielając – zafałszować obraz stanu faktycznego, zatajając prawdę, podając zaś nieprawdziwe okoliczności (choćby o charakterze negatywnym, jak to, że danego fragmentu wydarzeń nie widział lub nie pamięta).

Nie ma żadnej różnicy w sytuacji prawnej osoby bezprawnie odmawiającej złożenia całości zeznań, jak i osoby bezpodstawnie, ale jawnie, odmawiającej złożenia tych zeznań w jakimś fragmencie, np. w odniesieniu do konkretnego pytania sądu. W obu wypadkach świadek bezprawnie uchyla się od złożenia zeznania, różnica zaś sprowadza się jedynie do zakresu, jakiego to uchylenie dotyczy. 

W obu wypadkach może nastąpić nałożenie nań sankcji wymuszających, przewidziane w art. 287 k.p.k. 

sankcję za bezpodstawną odmowę złożenia zeznania stanowi jedynie nałożenie na świadka kary pieniężnej oraz ewentualne przymusowe jego doprowadzenie (art. 287 § 1 k.p.k. w zw. z art. 285 § 1 k.p.k.), w razie zaś uporczywego uchylania się od złożenia zeznania można ponadto zastosować aresztowanie na czas nieprzekraczający 30 dni (art. 287 § 2 k.p.k.).

Uchwała SN z dnia 22 stycznia 2003 r., I KZP 39/02

Standard: 35132 (pełna treść orzeczenia)