Przedwczesność wystąpienia z wnioskiem o przedłużenie okresu tymczasowego aresztowania a właściwość sądu (art. 263 § 4 i 6 k.p.k.)

Przedwczesne złożenie przez „sąd, przed którym sprawa się toczy” (art. 263 § 4 k.p.k.) wniosku o przedłużenie stosowania tymczasowego aresztowania (art. 263 § 6 k.p.k.) nie stanowi przyczyny niewłaściwości sądu apelacyjnego (art. 35 § 1 k.p.k.) – stanowi natomiast podstawę do pozostawienia wniosku bez rozpoznania.

Przewidziany w art. 263 § 6 k.p.k. wniosek o przedłużenie stosowania tymczasowego aresztowania jest szczególnym – składanym przez organ procesowy, a nie stronę procesową – środkiem prawnym inicjującym postępowanie incydentalne. Przepisy procesowe określają zarówno organ, który może wystąpić z wnioskiem, jak i adresata wniosku, a więc sąd właściwy do rozpoznania go, przy czym właściwość sądu określonego rzędu zależy od okresu dotychczasowego stosowania tymczasowego aresztowania. Złożenie wniosku – podobnie jak wniesienie każdego innego środka prawnego (skargi, środka zaskarżenia) – wszczyna postępowanie, które musi być zakończone orzeczeniem merytorycznym zapadłym w wyniku rozpoznania żądania sformułowanego we wniosku albo rozstrzygnięciem o charakterze formalnym, ujawniającym przeszkody uniemożliwiające rozpoznanie wniosku.

Jest oczywiste, że postępowanie w sprawie z wniosku o przedłużenie stosowania tymczasowego aresztowania nie może prowadzić do wydania merytorycznego orzeczenia przez sąd będący adresatem wniosku, jeżeli – uwzględniając treść przepisów art. 263 k.p.k. – sąd stwierdza, że nie upływa wymagany tymi przepisami okres stosowanego dotychczas tymczasowego aresztowania. Rozpoznanie wniosku nie jest wówczas możliwe, niezależnie od tego, czy do złożenia wniosku doszło przedwcześnie w rezultacie oczywistej pomyłki, czy wskutek błędnego obliczenia czasu stosowania tymczasowego aresztowania, czy nawet obliczenia tego czasu w sposób uzasadniający wprawdzie złożenie wniosku, lecz kwestionowany przez sąd dokonujący oceny wniosku.

Należy przyjąć, że wydanie merytorycznego orzeczenia negatywnego, a więc nie uwzględniającego wniosku, możliwe jest jedynie w sytuacji, w której dopuszczalne byłoby również – w wypadku zasadności wniosku – uwzględnienie go. Każde z tych orzeczeń może zapaść po rozpoznaniu wszystkich szczególnych przesłanek istotnych dla stosowania i przedłużenia tymczasowego aresztowania, co jest możliwe dopiero po stwierdzeniu, że spełniony jest warunek w postaci upływu określonego w ustawie czasu trwania tego środka zapobiegawczego. Niespełnienie tego warunku może stanowić przyczynę rozstrzygnięcia w kwestii właściwości wtedy tylko, gdy przepis ustawy wskazuje inny sąd jako właściwy do rozpoznania wniosku ze względu na okres dotychczasowego stosowania tymczasowego aresztowania. Obowiązujący stan prawny nie potwierdza takiej możliwości.

warunek upływu określonego czasu trwania tymczasowego aresztowania nie stanowi więc kryterium właściwości, lecz przesłankę dopuszczalności rozpoznania złożonego wniosku. Nie sposób mówić bowiem o dopuszczalności rozpoznania wniosku, który nie spełnia warunku umożliwiającego rozważenie istoty zawartego we wniosku żądania. Z punktu widzenia dopuszczalności rozpoznania podobnie ocenić należy skutki zarówno złożenia „terminowego” środka prawnego po upływie ustawowego terminu, jak i złożenia go przed ustawowo określonym terminem, jeżeli dopiero upływ tego terminu stwarza przedmiot rozpoznania. W takim właśnie znaczeniu możliwość merytorycznego rozpoznania wniosku aktualizuje się nie wcześniej, jak dopiero z chwilą bliskiego upływu terminów określonych w art. 263 § 2 i 3 k.p.k. Przedwczesność wniosku stanowi więc próbę uzyskania merytorycznego rozstrzygnięcia w czasie, w którym rozstrzyganie byłoby albo sprzeczne z prawem albo z sensem i funkcją przepisów regulujących zasady przedłużania stosowania tymczasowego aresztowania.

To ostatnie stwierdzenie uwzględnia fakt, iż przedwczesność wniosku wynikać może nie tylko z nierespektowania terminów upływu okresów ustalonych w art. 263 k.p.k., lecz także ze świadomego złożenia wniosku ze znacznym ich wyprzedzeniem. Wymóg złożenia wniosku „nie później niż 14 dni przed upływem dotychczas określonego terminu stosowania” tymczasowego aresztowania nie może być jednak odczytany jako zgoda na możliwość wystąpienia z wnioskiem i orzekania o jego zasadności w czasie dowolnie odległym od chwili upływu tego terminu. Przeciwnie, ocena istotnych dla rozstrzygnięcia okoliczności oraz ewentualnej konieczności przedłużenia tymczasowego aresztowania na okres przekraczający określony termin powinna być dokonana w chwili bliskiej upływowi terminu, jeżeli ma być zachowana gwarancyjna funkcja czasowych ograniczeń stosowania tymczasowego aresztowania. Oznacza to, że określony w art. 263 § 6 k.p.k. wymóg zapobiegać ma zarówno wypadkom zbyt późnego złożenia wniosku, jak i złożenia go bez ścisłego czasowego związku z bliskim upływem określonego w art. 263 § 2 i 3 k.p.k. czasu stosowania środka.

Treść art. 263 § 6 k.p.k. oraz ratio legis przepisów określających względnie maksymalne terminy stosowania tymczasowego aresztowania i przesłanki przedłużenia tego środka zapobiegawczego nakazują przyjąć, że warunek dopuszczalności rozpoznania wniosku jest spełniony tylko wtedy, kiedy wniosek złożono w czasie bezpośrednio poprzedzającym upływ terminu określonego w art. 263 § 2 lub § 3 k.p.k. Jest oczywiste, że wymóg „bezpośredniości” powinien być oceniany racjonalnie, a więc z uwzględnieniem stopnia skomplikowania sprawy, a w szczególności rozległości materiału dowodowego – spostrzeżenie to koresponduje z określeniem granic czasowych wyznaczonych zwrotem: „... nie później niż 14 dni ...” (art. 263 § 6 k.p.k.).

Przedstawione wyżej argumenty przekonują, że w wypadku złożenia wniosku, który nie może być rozpoznany z powodu przedwczesności zgło-szenia zawartego w nim żądania, sąd będący adresatem wniosku pozostawia go bez rozpoznania. Rozstrzygnięcie to odzwierciedla rzeczywistą przyczynę negatywnej, choć formalnej decyzji w przedmiocie zawisłego wniosku, likwiduje stan zawisłości i kończy postępowanie prowadzone w wyniku złożenia wniosku.

Postanowienie SN z dnia 15 stycznia 2002 r., II KZ 50/01

Standard: 35087 (pełna treść orzeczenia)