Ochrona praw nabytych a reforma społeczno- gospodarcza

Zasady ochrony praw nabytych nie można rozumieć w sposób bezwzględny, odnosząc je do wszelkich praw uzyskanych przez kogokolwiek i kiedykolwiek. Takie rozumienie praw nabytych doprowadziłoby (w szczególności w kontekście zmian ustrojowych i społeczno-gospodarczych) bowiem do paraliżu państwa i koniecznością utrzymywania w mocy nawet najbardziej niezrozumiałych zwolnień (a wynikających z ówczesnego ustroju państwa), preferencji pracowniczych czy ulg. Stworzyłoby to niebezpieczeństwo niemożliwości realizacji przez państwo swoich zadań, gdyż realizacja ta spotykałaby mur w postaci "praw nabytych". Absolutyzacja praw nabytych nie jest czynnikiem wpływającym na rozwój państwa. Nie oznacza to jednak, że w każdym przypadku ustawodawca może dowolnie usuwać z obrotu prawnego nabyte wcześniej prawa. Nabyte przez dany podmiot uprawnienie nie może mu zostać odebrane w sposób dowolny (uznaniowy), lecz działania podjęte w takim celu muszą mieć umocowanie w obowiązującym prawie. Prawodawca cofając lub ograniczając prawa nabyte musi spełnić szereg warunków. Badając dopuszczalność ograniczeń praw nabytych należy rozważyć: po pierwsze - czy wprowadzone ograniczenia znajdują podstawę w wartościach konstytucyjnych, po drugie - czy nie istnieje możliwość realizacji danej wartości konstytucyjnej bez naruszenia praw nabytych, po trzecie - czy wartościom konstytucyjnym, dla realizacji których prawodawca ogranicza prawa nabyte, można w danej, konkretnej sytuacji przyznać pierwszeństwo przed wartościami znajdującymi u podstaw zasady ochrony praw nabytych, po czwarte - czy prawodawca podjął niezbędne działania mające na celu zapewnienie jednostce warunków do przystosowania się do nowej regulacji (wyrok TK z 22 czerwca 1999 r., sygn. K. 5/99, OTK ZU nr 5/1999, poz. 100).

Wyrok TK z dnia 6 kwietnia 2004 r., SK 56/03, OTK-A 2004/4/29, Dz.U.2004/74/687

Standard: 563 (pełna treść orzeczenia)

Zasada ochrony praw nabytych zapewnia ochronę praw podmiotowych - zarówno publicznych jak i prywatnych. Poza zakresem stosowania tej zasady znajdują się natomiast sytuacje prawne, które nie mają charakteru praw podmiotowych ani ekspektatyw tych praw" (K. 5/99). Ochrona praw nabytych nie może iść tak daleko aby uniemożliwiała zasadniczą reformę polskiego systemu prawnego, w tym systemu norm regulujących funkcjonowanie organów administracji publicznej. Wydaje się, że w przedmiotowej sprawie wnioskodawcom chodziło nie tyle o ochronę praw nabytych, co pewności prawa. Ale i tu stwierdzić należy, że zasada pewności prawa podlega ograniczeniu w szczególności gdy przemawia za tym inna zasada prawnokonstytucyjna albo gdy ze względów obiektywnych zachodzi potrzeba dania pierwszeństwa określonej wartości chronionej bądź znajdującej oparcie w przepisach konstytucji. "Z konstytucyjnej zasady ochrony zaufania do prawa stanowionego przez państwo - orzekł Trybunał w sprawie K. 3/99 - nie wynika, że każdy może zawsze ufać, iż prawne unormowanie jego praw i obowiązków nie ulegnie na przyszłość zmianie na jego niekorzyść. Ocena zależy od treści dokonywanych przez prawodawcę zmian i sposobu ich wprowadzenia, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności oraz konstytucyjnego systemu wartości. Ustanawiając kwestionowane przez wnioskodawcę ograniczenia, ustawodawca pozostaje w zgodzie z systemem ocen wynikających z dotyczy samych fundamentów ładu publicznego w państwie. W takim przypadku istnieją wystarczająco silne argumenty przemawiających za odstąpieniem od zasady stabilności i pewności prawa. Zmiana warunków społecznych lub gospodarczych może wymagać zmian regulacji prawnych, w tym również zmian, które dotyczą nawiązywania i rozwiązywania stosunków pracy.

Wyrok TK z dnia 13 marca 2000 r., K 1/99, OTK 2000/2/59, Dz.U.2000/17/228

Standard: 564 (pełna treść orzeczenia)