Rozstrzygnięcia SN skargi kasacyjnej jako prejudykaty bezprawia jurysdykcyjnego (art. 424[1a] § 2 k.p.c.)

Zgodnie jednak z art. 424[1a] § 2 k.p.c., orzeczenie Sądu Najwyższego wydane na skutek wniesienia skargi kasacyjnej traktuje się jako orzeczenie wydane w postępowaniu wywołanym wniesieniem skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.

W piśmiennictwie wyrażane są rozbieżne stanowiska odnośnie do kwalifikacji jako niezgodnych z prawem orzeczeń sądów drugiej instancji uchylonych do ponownego rozpoznania orzeczeniem kasatoryjnym Sądu Najwyższego.

Według jednego z nich, samo uchylenie przez Sąd Najwyższy orzeczenia sądu drugiej instancji jest równoznaczne z tym, że orzeczenie to jest niezgodne z prawem w rozumieniu art. 417[1] § 2 k.c. w zw. z art. 424[1a] § 2 k.p.c., według drugiego stanowiska orzeczenie kasatoryjne Sądu Najwyższego nie przesądza automatycznie o niezgodności z prawem uchylonego orzeczenia, co zależy od kwalifikacji charakteru stwierdzonych przez Sąd Najwyższy uchybień sądu drugiej instancji, które były przyczyną uchylenia orzeczenia tego sądu.

Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym skargę kasacyjną podziela drugie z przytoczonych stanowisk (tak też Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 26 listopada 2010 r., IV CSK 383/10).

Uwzględnienie skargi kasacyjnej jest konieczne, ale nie przesądzające dla przyjęcia, że uchylone orzeczenie sądu drugiej instancji było niezgodne z prawem w znaczeniu przyjmowanym w art. 417[1] § 2 k.c. 

Kontrola kasacyjna nie jest ukierunkowana na ocenę charakteru uchybień sądu drugiej instancji. Przyczyną uchylenia orzeczenia sądu drugiej instancji wcale nie musi być kwalifikowane naruszenie prawa przez sąd drugiej instancji przyjmowane przy wykładni art. 424[1] k.p.c. w zw. z art. 417[1] § 2 k.c.

Wykładnia, że sam wyrok kasatoryjny bez względu na charakter stwierdzonych uchybień przesądza automatycznie o tym, iż uchylone orzeczenie sądu drugiej instancji jest niezgodne z prawem i uzasadnia odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa na podstawie art. 4171 § 2 k.c. prowadziłaby nieuchronnie do konieczności przyjęcia funkcjonowania dwóch, istniejących obok siebie, reżimów odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za wydanie prawomocnych orzeczeń: jednego - mającego zastosowanie do orzeczeń poddanych kontroli skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia - w którym podstawą odpowiedzialności byłaby bezprawność judykacyjna w znaczeniu przyjmowanym przy wykładni art. 4241 § 1 k.p.c. w zw. z art. 4171 § 2 k.c., a więc o charakterze kwalifikowanym - oraz drugiego - mającego zastosowanie do prawomocnych orzeczeń zaskarżonych skargą kasacyjną - w którym podstawę odpowiedzialności Skarbu Państwa uzasadniałoby jakiekolwiek uchybienie przepisom prawa procesowego i materialnego skutkujące uchyleniem przez Sąd Najwyższy prawomocnego orzeczenia zaskarżonego skargą kasacyjną. W istocie więc, w drugim rozważanym przypadku, zasada odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa na podstawie art. 4171 § 2 k.c. za wydanie orzeczenia niezgodnego z prawem nie odbiegałby od zasady odpowiedzialności odszkodowawczej wynikającej z art. 417 § 1 k.c., gdyż w obu przypadkach jej podstawą byłaby obiektywna bezprawność, a nie bezprawność kwalifikowana. Tego rodzaju wykładnia byłaby jednak sprzeczna z założeniem, które legło u podstaw określenia odrębnych, w stosunku do ogólnych, zasad odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za wydanie orzeczenia niezgodnego z prawem przyjmującym, że odpowiedzialność ta ograniczona jest jedynie do kwalifikowanych uchybień sądów. 

Konieczność przyjęcia takiej ograniczonej, w stosunku do ogólnej przewidzianej w art. 417 § 1 k.c., zasady odpowiedzialności Skarbu Państwa za bezprawie judykacyjne była podyktowana koniecznością zrównoważenia chronionego Konstytucją prawa do wynagrodzenia za szkody wyrządzone przez niegodne z prawem działanie organu władzy publicznej (art. 77 ust. 1 Konstytucji) z zasadą niezawisłości sędziowskiej (art. 178 ust. 1 Konstytucji).

Wyrok SN z dnia 5 czerwca 2019 r., V CSK 137/18

Standard: 34562 (pełna treść orzeczenia)