Zwolnienie od kosztów sądowych organizacji pozarządowej (art. 96 ust. 1 pkt 6 u.k.s.c.)

Art. 24 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie nie jest podstawą do przyjęcia, że organizacje pożytku publicznego z mocy prawa są zwolnione od kosztów sądowych, gdyż organizacjom pożytku publicznego przysługuje, na zasadach określonych w przepisach odrębnych, zwolnienie od opłat sądowych tylko w odniesieniu do prowadzonej przez nią działalności pożytku publicznego oraz tylko na zasadach określonych w przepisach odrębnych.

W myśl art. 62 § 1 k.p.c. do organizacji pozarządowych wytaczających powództwa na rzecz osób fizycznych stosuje się odpowiednio przepisy o prokuratorze wytaczającym powództwo na rzecz oznaczonej osoby. W ocenie aktualnego składu Sądu Najwyższego zgodnie z art. 62 § 1 k.p.c. oraz art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych - przepis art. 96 ust. 1 pkt 6 tej ustawy ma odpowiednie zastosowanie do organizacji pozarządowej wytaczającej powództwo na rzecz osób fizycznych, co nie wyklucza jednak (przez formułę odpowiedniego stosowania) weryfikacji tej kwestii w postępowaniu sądowym przez art. 24 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie i ocenę prowadzenia działalności gospodarczej. Potwierdza to art. 104 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, który wskazuje, że nie mają obowiązku uiszczania opłat organizacje pożytku publicznego działające na podstawie przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, z wyjątkiem spraw dotyczących prowadzonej przez te organizacje działalności gospodarczej.

Wyrok SN z dnia 11 maja 2021 r., I PSKP 16/21

Standard: 56914 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z art. 62 § 1 k.p.c. oraz art. 8 ust. 1 u.k.s.c., przepis art. 96 ust. 1 pkt 6 u.k.s.c. ma odpowiednie zastosowanie także do organizacji pozarządowej wytaczającej powództwo na rzecz osób fizycznych lub biorącej udział w toczącym się postępowaniu dla ochrony praw obywateli (art. 8 i art. 61 k.p.c.).

Zastosowanie art. 96 ust. 1 pkt 6 u.k.s.c. w związku z art. 62 § 1 i art. 8 k.p.c. i zwolnienie organizacji pozarządowych od kosztów sądowych w sprawach, w których wytaczają one powództwo na rzecz osób fizycznych lub biorą udział w toczącym się postępowaniu dla ochrony praw obywateli uzasadnione jest także wykładnią funkcjonalną. Organizacje pozarządowe uprawnione do wytaczania powództwa na rzecz osób fizycznych oraz brania udziału w postępowaniu to tylko organizacje, których zadanie nie polega na prowadzeniu działalności gospodarczej. Nie dysponują więc one odpowiednimi środkami na pokrycie kosztów sądowych. Ich działalność w zakresie przewidzianym w art. 61 i art. 62 k.p.c. oparta jest na takiej samej konstrukcji prawnej jak działalność prokuratora wytaczającego powództwo na rzecz określonej osoby lub przystępującego do toczącego się postępowania. Zadaniem takich organizacji w przypadkach określonych w powyższych przepisach jest nieodpłatne, społeczne świadczenie pomocy prawnej i procesowej na rzecz osób fizycznych, z reguły nieporadnych, ubogich lub z innych przyczyn wymagających pomocy w prowadzeniu sprawy sądowej. Mają one zatem spełniać społecznie pożyteczną rolę nieodpłatnego niesienia pomocy w sprawach sądowych osobom tego potrzebującym, nie uzyskując w zamian korzyści finansowej. Osiągniecie tego celu wymaga zwolnienia organizacji pozarządowych od kosztów sądowych w sprawach, które wytaczają lub w których biorą udział w interesie obywateli. W przeciwnym wypadku możliwości realizacji przez nie tego celu byłyby znacznie ograniczone ze szkodą dla interesu społecznego, któremu mają służyć.

Postanowienie SN z dnia 17 marca 2016 r., II CZ 3/16

Standard: 34364 (pełna treść orzeczenia)