Odpowiedzialność cywilna - funkcje

Odpowiedzialność cywilna może pełnić różne funkcje. Główną z nich jest funkcja kompensacyjna, ale może ona realizować także funkcję prewencyjną, a niekiedy również represyjną (por. A. Szpunar, O funkcjach odpowiedzialności cywilnej, "Zeszyty Naukowe UJ. Prace z wynalazczości i ochrony własności intelektualnej" z. 1/1974, s. 179; M. Kaliński [w:] System prawa prywatnego. Prawo zobowiązań - część ogólna. Tom 6, red. A. Olejniczak, Warszawa 2014, s. 73 i 78-79).

W doktrynie prawa cywilnego podnosi się, że w wielu wypadkach występuje represyjne oddziaływanie przepisów prawa cywilnego, polegające na nałożeniu pewnej dolegliwości na sprawcę szkody jako reakcja na jego działanie lub zaniechanie. Przykładem takich sytuacji są przepisy dotyczące kar umownych (art. 483 k.c.) czy też zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych (art. 448 k.c.), a także zadośćuczynienia w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia (art. 445 k.c.). Odpowiedzialność cywilna nie jest tym samym pozbawiona funkcji represyjnej, która dopełnia działanie funkcji kompensacyjnej (por. A. Szpunar, O funkcjach..., s. 178; I. Dyka, Zasady przyznawania i ustalania wysokości zadośćuczynienia pieniężnego w razie naruszenia dobra osobistego, "Kwartalnik Prawa Prywatnego" z. 3/2001, s. 602 i 613; J. Kuźmicka-Sulikowska, Funkcje cywilnej odpowiedzialności odszkodowawczej, "Przegląd Sądowy" nr 9/2008, s. 21-23; K. Pałka, O represyjnej (penalnej) funkcji zadośćuczynienia, "Zeszyty Naukowe UJ. Prace z wynalazczości i ochrony własności intelektualnej" z. 4/2009, s. 121-141).

Funkcja represyjna na gruncie odpowiedzialności cywilnej uzyskuje dodatkowo pewną samodzielność w tych obszarach, w których przepisy prawne uzależniają odpowiedzialność od stopnia winy dłużnika (por. M. Kaliński [w:] System..., s. 79), niemniej nawet wówczas dominującą rolę ma funkcja kompensacyjna (por. J. Kuźmicka-Sulikowska, Funkcje..., s. 23-24).

Podobnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego zwrócono uwagę, że choć podstawową funkcją odpowiedzialności cywilnej jest kompensacja szkody, nie jest to jedyna funkcja realizowana przez ten rodzaj odpowiedzialności. Ujawniają się bowiem również, w różnym stopniu, inne funkcje odpowiedzialności cywilnej, takie jak prewencyjna lub represyjna. Są one pochodną funkcji kompensacyjnej i nie niwelują cywilnoprawnego charakteru odpowiedzialności (por. postanowienie SN z 11 października 2013 r., sygn. akt I CSK 697/12, OSNC nr 1/2014, poz. 9).

Wyrok TK z dnia 21 października 2014 r., P 50/13

Standard: 3566 (pełna treść orzeczenia)