Prejudycjalny charakter uwzględnienia skargi w sprawie odszkodowawczej

Pobocznym skutkiem rozpoznania skargi na przewlekłość postępowania jest ustalenie jednej z przesłanek odpowiedzialności cywilnej Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej. Stosownie do art. 417[1] § 3 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121, z późn. zm.) dochodzenie naprawienia szkody wyrządzonej przez niewydanie orzeczenia lub decyzji, jeżeli obowiązek ich wydania przewiduje przepis prawa, możliwe jest dopiero po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji, chyba że przepisy stanowią inaczej. Postępowaniem tym jest procedura rozpoznania skargi na przewlekłość postępowania. W konsekwencji postanowienie uwzględniające skargę na przewlekłość postępowania przesądza o niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji z uwagi na przewlekłość postępowania i wiąże sąd w postępowaniu cywilnym o odszkodowanie lub zadośćuczynienie (art. 15 ust. 2 u.s.p.p.).

Postanowienie oddalające skargę na przewlekłość postępowania definitywnie uniemożliwia dochodzenie odszkodowania za szkodę związaną z zarzucaną przez stronę postępowania jego przewlekłością (por. wyrok SA w Gdańsku z 13 stycznia 2011 r., I ACa 1136/10), chyba że po wydaniu orzeczenia oddalającego skargę na przewlekłość postępowania nastąpiła zmiana okoliczności faktycznych.

Art. 16 u.s.p.p. daje stronie postępowania, która nie wniosła skargi na przewlekłość postępowania, możliwość dochodzenia naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości postępowania, po jego prawomocnym zakończeniu. W konsekwencji okoliczność, czy w danym postępowaniu miała miejsce przewlekłość postępowania, może być poddana kontroli w innym postępowaniu niż w postępowaniu ze skargi na przewlekłość postępowania, natomiast przesłanka odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa w postaci niezgodności z prawem niewydania orzeczenia lub decyzji nie musi być stwierdzona w postępowaniu ze skargi na przewlekłość postępowania.

Obowiązujące przepisy dają jednostce możliwość dochodzenia naprawienia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej, związane w przewlekłością postępowania, a zatem możliwość realizacji prawa podmiotowego wynikającego z art. 77 ust. 1 Konstytucji, bez potrzeby uprzedniego wszczynania postępowania ze skargi na przewlekłość postępowania. Dochodzenie odszkodowania za niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej, ze względu na przewlekłość postępowania, nie musi mieć charakteru dwuetapowego i nie musi być poprzedzone innym postępowaniem, mającym na celu stwierdzenie niezgodności z prawem, i tym samym wydaniem prejudykatu.

Wyrok TK z dnia 22 października 2015 r., SK 28/14

Standard: 34175 (pełna treść orzeczenia)

Orzeczenie stwierdzające, że w postępowaniu, którego dotyczy skarga, nastąpiła przewlekłość postępowania (art. 12 ust. 2 u.s.p.p.), otwiera drogę do właściwego postępowania odszkodowawczego (art. 15 u.s.p.p.). W postępowaniu o naprawienie szkody wynikłej z przewlekłości strona może domagać się odszkodowania (jako naprawienia szkody majątkowej) oraz zadośćuczynienia (jako naprawienia szkody niemajątkowej). Postanowienie uwzględniające skargę (stwierdzające przewlekłość) stanowi prejudykat, wiążący sąd w postępowaniu cywilnym o odszkodowanie lub zadośćuczynienie.

Pojęcie "działanie niezgodne z prawem", którym posługuje się art. 77 ust. 1 Konstytucji, oznacza również działanie lub zaniechanie wypełniające przesłanki przewlekłości postępowania, o których mowa w ustawie o skardze na przewlekłość postępowania. Z całą bowiem pewnością opieszałe postępowanie, skutkujące wystąpieniem przewlekłości postępowania w rozumieniu art. 2 u.s.p.p., narusza prawo do rozpatrzenia sprawy "bez nieuzasadnionej zwłoki".

Tym samym dochodzenie od Skarbu Państwa w odrębnym postępowaniu naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości postępowania pozostaje w ścisłym związku z odpowiedzialnością Skarbu Państwa za szkody wyrządzone przez niezgodne z prawem działania lub zaniechania podczas wykonywania władzy publicznej. Mechanizm, o którym mowa w art. 15 i art. 16 u.s.p.p., służy więc z całą pewnością realizacji konstytucyjnego prawa do wynagrodzenia szkody wynikłej z niezgodnego z prawem działania organu władzy publicznej.

Postanowienie TK z dnia 17 września 2012 r., SK 12/10

Standard: 34176 (pełna treść orzeczenia)