Zasiedzenie a przemilczenie

Gdy idzie o instytucję prawną przemilczenia, to jest ona - obok instytucji zasiedzenia - sposobem nabycia prawa na skutek upływu czasu. Funkcja przemilczenia polega na likwidacji stanu polegającego na tym, że właściciel nie wykazuje z jakichkolwiek przyczyn zainteresowania swoją rzeczą. Przemilczenie w odróżnieniu od zasiedzenia (art. 172-176 kpc) nie zostało generalnie unormowane przez polskie ustawodawstwo cywilne.

Nabycie własności w drodze przemilczenia następuje tylko w wypadkach przewidzianych w ustawie. Istota jego polega na tym, że osoba wskazana w ustawie nabywa własność na skutek: a) niewykonywania przez właściciela swego prawa, b) przez czas w ustawie określony. Przemilczenie różni się od zasiedzenia tym, że przy zasiedzeniu niezbędna jest aktywna postawa osoby nabywającej prawo, przejawiająca się w posiadaniu przedmiotu zasiedzenia przez okres przewidziany w ustawie (art. 172 i 174 kc).

W judykaturze (w szczególności w uchwale całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 26 października 1956 r., 1 CO 9/56 - OSN 1957, nr I, poz. 1) za przemilczenie uznano sytuację określoną w art. 34 dekretu z dnia 8 marca 1946 r. o majątkach opuszczonych i poniemieckich (Dz. U. Nr 13, poz. 87 ze zm.). Według tego przepisu majątek opuszczony, obejmujący wszelki ruchomy i nieruchomy majątek osób, które w związku z wojną rozpoczętą 1 września 1939 r. utraciły jego posiadanie, a następnie go nie odzyskały, stawał się własnością Skarbu Państwa co do nieruchomości - z upływem 10 lat, a co do ruchomości - z upływem 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym wojna została zakończona. Warunkiem tego nabycia własności nie było posiadanie przez Państwo opuszczonego majątku, przechodził on zatem na własność Skarbu Państwa również wówczas, gdy w chwili upływu wskazanego terminu znajdował się w posiadaniu osób trzecich. Jednakże Państwo nie nabywało własności jeśli w chwili upływu tego terminu majątek był w posiadaniu właściciela. Termin powyższy ulegał przerwie nie tylko na skutek wytoczenia powództwa o wydanie majątku lub złożenia w trybie sądowym względnie administracyjnym wniosku o przywrócenie jego posiadania, lecz także na skutek skierowania przez właściciela do organu likwidacyjnego (finansowego) lub do jednostki zarządzającej nieruchomością wniosku o wydanie majątku.

Konstrukcja przemilczenia przyjęta została także w art. 187 kc odnośnie rzeczy znalezionych, które w zależności od ich rodzaju przechodzą na własność Skarbu Państwa lub znalazcy, jeżeli nie zostaną przez uprawnionego odebrane w ciągu roku od dnia wezwania go przez właściwy organ, a w razie niemożności wezwania - w ciągu 2 lat od ich znalezienia. Również w tym wypadku nabycie własności nie zostało uzależnione od posiadania rzeczy znalezionej przez osobę nabywającą prawo własności.

Nabycie własności w drodze przemilczenia następuje z mocy prawa. Orzeczenie sądowe w tym przedmiocie ma charakter jedynie deklaratoryjny. Przy przemilczeniu działanie właściciela zmierzające do odzyskania własności jego majątku powoduje przerwę biegu terminu przemilczenia.

Uchwała TK z dnia 20 lutego 1991 r., W 5/90, OTK 1991/1/18, Dz.U.1991/20/88

Standard: 3559 (pełna treść orzeczenia)