Wykonalność nałożonego na skazanego obowiązku naprawienia szkody (art. 72 § 2 k.k.)

Wyroki sądu karnego w zakresie orzekającym co do roszczeń majątkowych wynikających z przestępstwa są tytułami egzekucyjnymi. Stosownie do art. 196 § 1 k.k.w., w razie orzeczenia obowiązku naprawienia szkody lub zadośćuczynienia na rzecz osoby, która nie brała udziału w sprawie karnej przeciwko sprawcy przestępstwa, nawiązki lub świadczenia pieniężnego, sąd karny, z urzędu i bez pobierania jakichkolwiek opłat, przesyła tytuł egzekucyjny pokrzywdzonemu lub innej osobie uprawnionej. Tytuł egzekucyjny staje się tytułem wykonawczym po nadaniu mu przez sąd karny klauzuli wykonalności. Art. 107 k.p.k. przewiduje w paragrafie 1, że sąd, który orzekał co do roszczeń majątkowych, nadaje na żądanie osoby uprawnionej klauzulę wykonalności orzeczeniu podlegającemu wykonaniu w drodze egzekucji. W paragrafie 2 wskazano, że za orzeczenia co do roszczeń majątkowych uważa się również orzeczenia nakładające obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę oraz nawiązkę orzeczoną na rzecz pokrzywdzonego, jeżeli nadają się one do egzekucji w myśl przepisów kodeksu postępowania cywilnego.

W orzecznictwie sądów karnych ugruntowane jest stanowisko, że nałożony na podstawie art. 72 § 2 k.k. na skazanego obowiązek naprawienia szkody, staje się wykonalny dopiero z upływem terminu oznaczonego w prawomocnym wyroku skazującym przez sąd na podstawie art. 74 § 1 k.k., zatem dopiero wówczas orzeczeniu sądu karnego zawierającemu takie rozstrzygnięcie - w tym zakresie -można nadać klauzulę wykonalności (por. postanowienie SN z dnia 24 lutego 2010 roku, I KZP 31/09, wyroki SA: w Warszawie z dnia 19 grudnia 2012 r., II AKa 374/12 i w Katowicach z dnia 6 marca 2014 r., II AKa 502/13).

W uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 2007 roku, III CZP 51/07 wskazano natomiast, że termin naprawienia szkody oznaczony przez sąd karny na podstawie art. 72 § 2 w związku z 74 § 1 k.k. nie stoi na przeszkodzie wyegzekwowaniu tego obowiązku przez pokrzywdzonego jeszcze przed jego upływem, co oznacza, że pokrzywdzony może żądać nadania wyrokowi sądu karnego klauzuli wykonalności przed upływem terminu naprawienia szkody wskazanym w wyroku karnym. Pogląd ten stoi w sprzeczności z przytoczonym wyżej stanowiskiem Sądu Najwyższego i sądów powszechnych orzekających w sprawach karnych.

W orzecznictwie z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych stwierdzono natomiast, że orzeczenie sądu karnego zobowiązujące skazanego do naprawienia w całości lub w części szkody wyrządzonej przestępstwem w ramach środka probacyjnego z art. 72 § 2 k.k., które nie nadaje się do egzekucji cywilnej, nie pozbawia pokrzywdzonego możliwości dochodzenia w postępowaniu cywilnym roszczeń odszkodowawczych wynikających z tego przestępstwa (por. wyroki SN: z dnia 7 lipca 2000 roku, I PKN 724/99 i z dnia 2 lutego 2011 roku, I UK 300/10).  W uzasadnieniu tego poglądu wskazano, że wyrok sądu karnego orzekający o obowiązku naprawienia szkody w oznaczonym terminie, nie stanowi orzeczenia sądu rozstrzygającego o roszczeniach majątkowych, o których mowa w art. 107 § 1 i 2 k.p.k., ponieważ dopóki nie upłynął oznaczony w nim termin dopóty, wyrok sądu karnego nie nadaje się do egzekucji sądowej wobec braku możliwości nadania mu klauzuli wykonalności.

W sytuacji, w której nie upłynął jeszcze termin wyznaczony przez sąd karny do naprawienia szkody, dopuszczalne jest więc wszczęcie i prowadzenie odrębnego postępowania cywilnego o zasądzenie odszkodowania. Sąd Najwyższy uznał ponadto, że w sytuacji, w której nie upłynął jeszcze termin wyznaczony przez sąd karny do naprawienia szkody przez skazanego, nie zachodzi ujemna przesłanka procesowa w postaci powagi rzeczy osądzonej.

Przytoczone orzeczenia Sądu Najwyższego łączą brak przeszkody do wszczęcia i prowadzenia odrębnego postępowania cywilnego o naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem - w przypadku istnienia prawomocnego wyroku sądu karnego nakładającego na sprawcę obowiązek naprawienia szkody – z sytuacją, w której nie upłynął jeszcze termin wykonania tego obowiązku przez skazanego szkody oznaczony przez sąd karny, co powoduje czasową niedopuszczalność nadania wyrokowi karnemu w tym zakresie klauzuli wykonalności.

Mimo możliwości powstania w takiej sytuacji dwóch tytułów egzekucyjnych (jednego w postaci wyroku sądu cywilnego i drugiego w postaci wyroku sądu karnego po upływie wyznaczonego skazanemu terminu naprawienia szkody) nie istnieje niebezpieczeństwo podwójnego wyegzekwowania odszkodowania od sprawcy szkody z uwagi na przysługujące dłużnikowi instrumenty ochronne, w szczególności powództwo przeciwegzekucyjne (por. uz. wyroku SN z dnia 2 lutego 2011 roku, I UK 300/10). Ten ostatni pogląd należy podzielić. Czym innym jest jednak możliwość nadania prawomocnemu wyrokowi sądu karnego we wskazanym wyżej zakresie klauzuli wykonalności, a czym innym to, czy zachodzi, z uwagi na treść i granice rozstrzygnięcia zawartego w wyroku sądu karnego, przesłanka powagi rzeczy osądzonej w rozumieniu art. 366 k.p.c.

Wyrok SN z dnia 8 kwietnia 2015 r., V CSK 379/14

Standard: 34054 (pełna treść orzeczenia)