Granice i zakres kompetencji Prezydenta PR (art. 126 konstytucji)

Art. 126 ust. 2 Konstytucji wyznacza zakres zadań, jakie Konstytucja stawia przed Prezydentem, i określa w ten sposób granice oraz charakter jego funkcji ustrojowych sprecyzowanych w art. 126 ust. 1 Konstytucji.

Zadania i cele określone w art. 126 ust. 2 Konstytucji nie mogą być realizowane przez Prezydenta w sposób dowolny. Realizując te zadania, Prezydent może korzystać jedynie z kompetencji określonych w Konstytucji i ustawach.

Do art. 126 ust. 1 i 2 Konstytucji nawiązuje art. 126 ust. 3 Konstytucji, zgodnie z którym Prezydent wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji.Z powyższego wynika, że Prezydent, jako najwyższy przedstawiciel państwa oraz gwarant ciągłości władzy państwowej, powinien czuwać nad przestrzeganiem Konstytucji, stać na straży suwerenności, bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności jego terytorium i niepodzielności tego terytorium, posługując się w celu realizacji tych zadań kompetencjami określonymi w Konstytucji i ustawach.

Wyrok TK z dnia 3 lipca 2012 r., K 22/09

Standard: 33977 (pełna treść orzeczenia)

Zgodnie z art. 126 ust. 3 Konstytucji, Prezydent wykonuje swoje zadania w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach. (…) Przepis ten nie przyznaje ustawodawcy prawa do modyfikowania istoty konstytucyjnych uprawnień Prezydenta. Nie przewiduje on bowiem wprost możliwości uregulowania kompetencji Prezydenta w ustawie (w odróżnieniu przykładowo od art. 72 ust. 4 Konstytucji, który stanowi, że ustawa określi kompetencje i sposób powoływania Rzecznika Praw Dziecka) czy sposobu wykonywania przez niego zadań.

Ustawowe regulacje dotyczące zakresu lub zasad wykonywania przez Prezydenta jego zadań ustanawiane na podstawie art. 126 ust. 3 Konstytucji muszą pozostawać w zgodzie z zasadą nadrzędności Konstytucji i podlegają interpretacji przez pryzmat jej postanowień. To znaczy, że w ustawach mogą być zawarte nawet rozbudowane regulacje uszczegóławiające sposób realizacji prerogatyw Prezydenta, o ile pozostają one w zgodzie z wolą ustrojodawcy.

Czym innym jest wprowadzanie procedur, od których spełnienia zależy wykonywanie przez Prezydenta jego kompetencji (np. uprzednie wystąpienie przez uprawniony organ ze stosownym wnioskiem w określonej formie i trybie), a czym innym zobowiązanie Prezydenta do wydania aktu urzędowego w określonym terminie.

Wyrok TK z dnia 5 czerwca 2012 r., K 18/09

Standard: 4640 (pełna treść orzeczenia)

"Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej. Prezydent Rzeczypospolitej czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium". Innymi słowy, ustrojodawca przypisał Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej niezwykle doniosłe funkcje, wśród których w szczególności wymienić należy najwyższą reprezentację państwa "w stosunkach zewnętrznych" (a więc w relacji z innymi państwami, podmiotami nieprzynależnymi do państwa polskiego, organizacjami i instytucjami ponadnarodowymi i międzynarodowymi, w ramach których występuje państwo polskie), jak i "w stosunkach wewnętrznych", tj. z podmiotami przynależnymi do państwa polskiego.

Podwójny wymiar prezydenckich funkcji przedstawicielskich podkreślił również Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z 20 maja 2009 r., Kpt 2/08, w którym wywiódł: "art. 126 ust. 1 Konstytucji nadał funkcji Prezydenta jako «najwyższego przedstawiciela Rzeczypospolitej Polskiej» wymiar uniwersalny w tym sensie, że funkcję tę sprawuje Prezydent zarówno w stosunkach zewnętrznych jak i wewnętrznych, ponadto - niezależnie od okoliczności, miejsca i czasu. (...) W związku z tym, że Konstytucja czyni «najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej» tylko Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, Prezydent - na zasadach i w granicach wyznaczonych przez Konstytucję i ustawy - samodzielnie postanawia o miejscu i formach urzeczywistnienia tej funkcji określonej w art. 126 ust. 1 Konstytucji. Pozycja ustrojowa «najwyższego przedstawiciela» oznacza, że zakres samoistnej funkcji Prezydenta dotyczy przede wszystkim sfery «uosobienia majestatu RP»".

Prezydent ma "gwarantować ciągłość władzy państwowej", a zatem nie dopuszczać do wystąpienia zakłóceń w przewidzianym konstytucyjnie mechanizmie funkcjonowania wszystkich organów i służb państwowych oraz eliminować już zaistniałe zakłócenia. Dodatkowo ma "czuwać nad przestrzeganiem Konstytucji" poprzez ingerencję w sytuacjach rozmaitych działań organów państwa sprzecznych z wymogami konstytucyjnymi, jak i w przypadkach braku realizacji Konstytucji przez właściwe organy.

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej stoi również na straży takich podstawowych wartości państwowości polskiej, jak:

a) suwerenność, rozumiana jako stan, w którym wszystkie działania państwa określane są jedynie przez rozstrzygnięcia jego konstytucyjnych władz;

b) bezpieczeństwo, polegające na tym, że instytucje państwowe nie doznają istotnych przeszkód i perturbacji w swym funkcjonowaniu, a społeczność (naród) korzysta z niezakłóconej egzystencji, utwierdza swą tożsamość, a jego poziom życia i kultury znajduje sprzyjające warunki rozwoju;

c) nienaruszalność terytorium państwa, a zatem niedopuszczenie do jakiejkolwiek cesji obszaru innym podmiotom prawa międzynarodowego i wyrzeczenia się praw suwerennych;

d) niepodzielność terytorium, czyli przeciwdziałanie rozpadowi i rozczłonkowaniu terytorium, wprowadzeniu częściowej autonomii terytorialnej i wszelkim innym tendencjom odśrodkowym.

W odniesieniu do powyższych funkcji Prezydenta Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu o sygn. Kpt 2/08 stwierdził, że zadanie stania na straży nienaruszalności i niepodzielności terytorium państwa polskiego mieści zobowiązanie do przeciwdziałania wszelkim próbom cesji najmniejszej choćby części obszaru terytorialnego Polski, w tym również wód terytorialnych. Oznacza to także zapobieganie politycznej dezintegracji terytorium Polski, powstawaniu zróżnicowanych porządków publicznych, wykraczających poza konstytucyjnie dopuszczalną decentralizację władzy. Dotyczy także przeciwdziałania podejmowaniu prób wprowadzenia autonomii terytorialnej oraz dążeniom do federalizacji Polski.

Z kolei podstawowy zakres urzeczywistnienia zadania "stania na straży" bezpieczeństwa państwa wiąże się z wykonywaniem przez Prezydenta kompetencji najwyższego zwierzchnika Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej. Prezydent posiada ponadto decydujące kompetencje w warunkach szczególnego zagrożenia państwa wiążące się z wprowadzaniem stanu wojennego i wyjątkowego oraz zarządzenia (powszechnej lub częściowej) mobilizacji. Prezydent dysponuje przeto istotnymi instrumentami stania na straży suwerenności, bezpieczeństwa i integralności terytorialnej Rzeczypospolitej.

Jak słusznie wskazuje R. Mojak, "Prezydent jako głowa państwa jest uosobieniem państwa - jego godności, majestatu, suwerenności i niepodległości" (R. Mojak, Model prezydentury w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (regulacja konstytucyjna roli ustrojowej Prezydenta RP a praktyka politycznoustrojowa realizacji modelu ustrojowego prezydentury), [w:] System rządów..., s. 40).

Wyrok TK z dnia 6 lipca 2011 r., P 12/09

Standard: 4641 (pełna treść orzeczenia)