Ograniczenia swobody działania partii politycznych

System polityczny współczesnych państw demokratycznych zakłada realizację przez partie polityczne funkcji sprawowania władzy, a funkcja ta winna być sprawowana poprzez mechanizmy parlamentarne. Podstawowym łącznikiem między partią polityczną a owym mechanizmem stały się w praktyce partyjne kluby parlamentarne.

W związku z powyższym stwierdzić należy, że zasada wolności tworzenia partii oraz wymóg oddziaływania partii na kształtowanie polityki państwa metodami demokratycznymi (art. 4 ust. 1 Konstytucji RP) nakazują m.in. zapewnienie partiom politycznym prawnych warunków umożliwiających im swobodne wypełnianie demokratycznej funkcji kształtowania polityki państwa, w szczególności za pośrednictwem parlamentu. Wymagania te odnoszą się również do regulacji dotyczących organizacji i sposobu funkcjonowania parlamentu. Regulacje te, aby były zgodne ze wskazanymi zasadami konstytucyjnymi, nie mogą ograniczać swobody działania partii politycznych oraz ich parlamentarnej działalności.

Zakaz ustanawiania przepisów ograniczających swobodę działania partii nie ma jednak charakteru absolutnego.

Wolność tworzenia i działania partii politycznych może bowiem znaleźć się w kolizji z innymi zasadami i normami konstytucyjnymi. Wolność ta może więc ulegać ograniczeniom, jednakże ograniczenia żadnego z konstytucyjnie uznanych praw i wolności, w tym wolności tworzenia partii, nie mogą iść tak daleko, by przekreślona została istota czy zasada danego prawa. W kwestii tej kilkakrotnie wypowiadał się już Trybunał Konstytucyjny (K. 7/90).

Po drugie, ograniczenia te muszą uwzględniać konieczność każdorazowego wyważenia rangi prawa czy wolności poddanego ograniczeniu oraz rangi prawa, czy zasady to ograniczenie uzasadniającej. Niezachowanie koniecznej w tym przypadku proporcjonalności, bądź stwierdzenie, że przyjęte ograniczenie jest w niepotrzebny sposób nadmierne, skutkować może niekonstytucyjność danej regulacji.

Po trzecie, ustanowione ograniczenia nie mogą mieć charakteru arbitralnego, tzn. nie mogą opierać się na klasyfikacjach pozbawionych uzasadnienia w racjonalnych i konstytucyjnie legitymowanych kryteriach, tj. sprzecznych z zasadą równości.

Orzeczenie TK z dnia 26 stycznia 1993 r., U 10/92

Standard: 33971 (pełna treść orzeczenia)