Granice tożsamości czynu niealimentacji; stan rzeczy osądzonej (art. 209 k.k.)

Sądowi Najwyższemu znane są wcześniejsze orzeczenia, w których wskazywano, że „w przypadku przestępstw niealimentacji, które należą do kategorii tzw. przestępstw zbiorowych, sformułowana w art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. przeszkoda procesowa w postaci rei iudicatae może zachodzić wyłącznie wówczas, gdy okresy uporczywego uchylania się od obowiązku świadczeń alimentacyjnych, ustalone w kolejno rozpoznawanych sprawach, są identyczne i pokrywają się ze sobą, lub gdy okres określony w sprawie następnej został w całości objęty skazaniem w sprawie rozpoznawanej poprzednio, prawomocnie już zakończonej (wyrok SN z dnia 9 sierpnia 2017 r., II K.K. 222/17)”.

Zapatrywanie powyższe wydaje się jednak nie do końca trafne, a to z tego względu, że perspektywą, w świetle której ocenia się zakres obowiązywania zasady ne bis in idem jest wcześniejsze orzeczenie, albowiem to ono wyznacza zakres czynów już osądzonych, co w przypadku przestępstw wieloczynowych, będących normatywnym wyrazem koncepcji prawnej jedności czynów, powoduje specyficzne konsekwencje procesowe w ramach problematyki stanu powagi rzeczy osądzonej, która uwzględniać musi aspekt ontologiczny i jednocześnie ocenę normatywną czynu sprawcy.

Występujące w art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. i art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k. pojęcie „tego samego czynu” w zakresie przestępstw wieloczynowych, musi uwzględniać fakt, że także już tylko fragment (odcinek) osądzonego już przestępstwa ciągłego wyznacza stan powagi rzeczy osądzonej w odpowiednim zakresie, pod warunkiem, że może on stanowić samodzielnie czyn zabroniony. Takie zastrzeżenie jest niezbędne np. wobec specyfiki znamion występku z art. 209 § 1 k.k. wskazujących na wymagany okres zaległości lub ich wysokość wynikającą z powstałych zaległości (trzykrotność).

Możliwe są zatem sytuacje, w których – po pierwsze: czyn osądzony później będzie zawierał w całości czyn osądzony wcześniej (a także będzie mógł wykraczać poza wyznaczony nim okres) – po drugie: czyn osądzony wcześniej będzie zawierał w całości czyn osądzony później (jak również będzie mógł wykraczać poza wyznaczony nim okres) – i po trzecie – czyn osądzony wcześniej i czyn osądzony później będą krzyżować się w aspekcie temporalnym, przy czym zakres temporalny krzyżowania się musi być na tyle duży albo istotny, aby móc stanowić samodzielnie odrębne przestępstwo danego typu.

We wszystkich powyższych przypadkach wyrok wydany później, obejmujący fragment czynu już osądzonego będzie naruszał stan powagi rzeczy osądzonej.

Wyrok SN z dnia 7 lutego 2024 r., IV KK 529/23

Standard: 79599 (pełna treść orzeczenia)

W wypadku przestępstw wielokrotnych, do których należy występek z art. 209 § 1 k.k., nie występuje stan rzeczy osądzonej, jeśli uprzednie prawomocne skazanie dotyczy tylko fragmentu zarzuconego później czynu. Uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego w okresie nieobjętym prawomocnym skazaniem jest już nowym czynem przestępnym, pociągającym dalszą odpowiedzialność karną, przy czym granice czasowe kolejnego przestępstwa powinny być dokładnie określone, z uwzględnieniem treści poprzedniego wyroku skazującego.

Postanowienie SN z dnia 8 listopada 2023 r., I KK 281/23

Standard: 74119 (pełna treść orzeczenia)