Granice tożsamości czynu znęcania się; modyfikacja zakresu oskarżenia i skazania

Przestępstwo znęcania się określone w art. 207 § 1 k.k., charakteryzuje się tzw. prawną jednością czynu, w świetle której wielokrotność powtarzających się zachowań przestępczych, skierowanych nawet przeciwko różnym dobrom, stanowi jedno przestępstwo wieloczynowe.

Przyjęcie przez oskarżyciela konstrukcji przestępstwa wieloczynowego z art. 207 k.k. pozwala stwierdzić, iż w istocie autor skargi domaga się skazania oskarżonego za wszystkie przestępne zachowania, które popełnił w ramach czasowych zakreślonych w akcie oskarżenia. Oznacza to, że Sąd, w granicach oskarżenia, zobligowany jest do zbadania wszystkich zachowań składających się na wieloczynowe przestępstwo znęcania i w razie konieczności do uzupełnienia podstawy faktycznej o zachowania niewskazane w skardze, gdyż wszystkie one stanowią niepodzielną podstawę faktyczną danego procesu. W takiej sytuacji nie mamy do czynienia z wyjściem poza granice skargi uprawnionego oskarżyciela, lecz uprawnioną korektą opisu czynu zarzucanego oskarżonemu (por. uchwała SN z dnia 15 marca 2007 r., I KZP 15/07; postanowienie SN z dnia 27 października 2009 r., II KK 45/09.

Konieczne dla prawidłowego rozpoznawania spraw o znęcanie się jest  wskazanie, że ocenę tego, czy wola oskarżyciela co do granic oskarżenia została prawidłowo odczytana, a w konsekwencji, czy naruszona została zasada skargowości, winno dokonywać się nie in abstracto, ale w niepowtarzalnych realiach konkretnej sprawy. Gdyby z materiału dowodowego wynikało, iż poszczególne zachowania oskarżonego wobec konkretnych osób znane były oskarżycielowi jeszcze przed wniesieniem aktu oskarżenia, a mimo tego nie zostały one uwzględnione w skardze, to przyjąć należy, iż taka była wola i świadoma decyzja skarżącego.

Postanowienie SN z dnia 31 marca 2015 r., I KZP 1/15

Standard: 13702 (pełna treść orzeczenia)

Uprawnienie sądu do modyfikacji ram czasowych okresu popełnienia przestępstwa określonego w art. 207 k.k. rozciąga się do daty wyroku sądu w pierwszej instancji.

Przestępstwo znęcania się (podobnie jak i niealimentacji), charakteryzując się rozciągnięciem w czasie okresu jego dokonania, niejednokrotnie wymaga modyfikacji ram czasowych tego czynu w drodze ingerencji organów procesowych, także wtedy, gdy przestępcze zachowanie sprawcy nie ulega zmianie, pomimo toczącego przeciwko niemu postępowania przygotowawczego lub sądowego o czyn z art. 207 k.k.. Jak wyżej zaznaczono, w tym pierwszym wypadku możliwe jest zawsze przedstawienie nowego zarzutu, uwzględniającego dalszy okres przestępczego zachowania podejrzanego. 

W postępowaniu jurysdykcyjnym dopuszczalne jest przekroczenie ram czasowych czynu zarzuconego oskarżonemu tylko wówczas, gdy ujawniony w toku rozprawy głównej materiał dowodowy upoważnia do takiej modyfikacji, a nadto gdy nie wykroczy się w ten sposób poza granice tożsamości czynu.

Sąd Najwyższy, w wyroku z dnia 22 lipca 1993 r. II KRN 98/93, wyraził pogląd, że modyfikacja ram czasowych okresu popełnienia przestępstwa możliwa jest tylko do daty wniesienia aktu oskarżenia.

Nie ma jednak przeszkód prawnych, ażeby w uzasadnionych wypadkach uprawnienie to rozciągnąć nawet do daty wydania wyroku skazującego sprawcę przez sąd pierwszej instancji. Podstawą wyroku są przede wszystkim wyniki przewodu sądowego, w toku którego przeprowadza się zaoferowane przez strony dowody, dokonuje ich oceny oraz dokonuje się subsumcji poczynionych ustaleń faktycznych pod właściwy przepis ustawy. Niejednokrotnie wynik przewodu sądowego zawiera nowe elementy faktyczne, nieznane oskarżycielowi, mające wpływ na łagodniejszą lub surowszą kwalifikację prawną czynu, a które muszą być rozważone i uwzględnione, byleby tylko nie została przez to naruszona tożsamość czynu. Właśnie sąd a quo jest uprawniony a nawet zobowiązany objąć swym orzeczeniem całość czynu, a więc i poszczególne fakty, nie będące samoistnymi czynami, których oskarżyciel nie przytacza.

Proponowane rozwiązanie nawiązuje wprost do orzecznictwa Sądu Najwyższego z okresu przedwojennego i powojennego, w którym eksponowano tezę, że z chwilą wydania wyroku skazującego w pierwszej instancji następuje prawnokarna konsumpcja czynu oskarżonego, zaś kontynuowanie przestępczej działalności po tym momencie stanowi nowe przestępstwo (zob. postanowienie (7) z dnia 22 listopada 1931 r. II 1 K 431/31, 432/31; wyrok z dnia 10 listopada 1932 r. II 3 K 836/32; wyrok z dnia 7 stycznia 1935 r. 2 K 1582/34; wyrok z dnia 14 marca 1957 r. III KRN 20/57). Również za takim poglądem opowiedział się Sąd Najwyższy w ostatnich latach (zob. postanowienie z dnia 18 lipca 1996 r. I KZP 15/96).

Rozszerzenie zakresu rozpoznawania o nowy element jednorodnego czynu nie może być traktowane jako przejmowanie uprawnień oskarżycielskich przez sąd, bowiem mieści się w granicach tożsamości czynu i stanowi wyłącznie dopuszczalną a jednocześnie konieczną modyfikację ram czasowych popełnionego przestępstwa. Dla określenia zaś granic tożsamości czynu pomocne mogą być wspomniane kryteria negatywne.

W świetle przytoczonych wywodów należy stwierdzić, że uprawnienie sądu do modyfikacji ram czasowych okresu popełnienia przestępstwa określonego w art. 207 k.k. rozciąga się do daty wyroku sądu pierwszej instancji.

Oczywiście, każda taka zmiana okresu popełnienia przestępstwa powinna być poprzedzona odpowiednim pouczeniem stron, stosownie do art. 367 § 1 k.p.k. w zw. z art. 6 k.p.k.. Oskarżony i jego obrońca muszą mieć możliwość przygotowania obrony, zgłoszenia dowodów, czy też wypowiedzenia się do wszystkich kwestii podlegających rozstrzygnięciu, a zarazem nie mogą być zaskoczeni zmianą okresu popełnienia przypisanego przestępstwa dopiero w chwili ogłoszenia wyroku.

Wyrok SN z dnia 27 lutego 2002 r., II KKN 17/00

Standard: 33949 (pełna treść orzeczenia)