Kryteria dopuszczalnych odstępstw od zasady lex retro non agit
Brak mocy wstecznej ustawy; lex retro non agit (art. 3 k.c.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Wyjątki od stosowania zasady nieretroakcji dotyczą brzmienia nowej ustawy albo jej celu. W świetle przepisów intertemporalnych prawa cywilnego nie ma podstaw do traktowania jako zasady prawa prywatnego stosowania normy korzystniejszej, co pozostaje w sprzeczności z zasadą równości podmiotów stosunków cywilnych.
Z uwagi na to, że zasada lex retro non agit jest jednym z istotnych elementów państwa prawa, odstępstwo od niej może mieć miejsce z bardzo ważnych powodów i wynikać z samej treści nowych przepisów, nie można wniosku w tym względzie wyprowadzać z wykładni przepisów nowej ustawy.
Do zastosowania wyjątku w postaci „celu ustawy” mogłoby dojść w razie wyraźnego wskazania, związanego z przepisami zawierającymi wykładnię autentyczną przepisów już poprzednio obowiązujących oraz przepisów, które zmierzają do usunięcia z porządku prawnego dyspozycji sprzecznych z poczuciem prawnym uczciwych i rozumnych obywateli.
W doktrynie i orzecznictwie (por. wyroki SN z dnia 26 stycznia 2006 r., II CK 374/05 i z dnia 17 listopada 2011 r., IV CSK 70/11) zaprezentowany został pogląd, że w demokratycznym państwie prawnym nie można wywodzić mocy wstecznej ustawy z jej celu. Zwrócono również uwagę na niestosowanie tego wyjątku na przestrzeni wielu lat oraz niebezpieczeństwo zachwiana pewności prawa, wobec braku konkretyzacji przesłanek „celu ustawy”, a także pomijania aspektu politycznoprawnego zasady niedziałania ustawy wstecz, polegającego na liczeniu się jedynie z aktualnie obowiązującym prawem i nieistnieniu zagrożenia obciążenia nową ustawą odpowiedzialnością za zdarzenie, które miało miejsce przed jej wejściem w życie (por. wyrok SN z dnia 9 kwietnia 1999 r., I CKN 943/97).
Uchwała SN z dnia 22 listopada 2013 r., III CZP 75/13
Standard: 49505 (pełna treść orzeczenia)
W świetle dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego (zob. wyrok z 19 listopada 2008 r., Kp 2/08 oraz wyrok w sprawie P 66/07), przepisy działające wstecz można wyjątkowo uznać za zgodne z zasadą demokratycznego państwa prawnego, jeżeli:
- nie są to przepisy prawa karnego ani regulacje zakładające podporządkowanie jednostki państwu (art. prawo daninowe);
- mają one rangę ustawową;
- ich wprowadzenie jest konieczne (niezbędne) do realizacji lub ochrony innych, ważniejszych i konkretnie wskazanych wartości konstytucyjnych;
- spełniona jest zasada proporcjonalności, czyli wyraźne są argumenty konstytucyjne przemawiające za retroaktywnością, równoważące negatywne skutki;
- nie powodują one ograniczenia praw lub zwiększenia zobowiązań adresatów norm prawnych, a przeciwnie – poprawiają sytuację prawną niektórych adresatów danej normy prawnej (ale nie kosztem pozostałych adresatów tej normy);
- problem rozwiązywany przez te regulacje nie był znany ustawodawcy wcześniej i nie mógł być rozwiązany z wyprzedzeniem bez użycia przepisów działających wstecz.
Wyrok TK z dnia 23 lipca 2013 r., P 36/12
Standard: 546 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 545
Standard: 547
Standard: 548