Potrącenie przez dłużnika wierzytelności, jaką ma on w stosunku do zbywcy (cedenta) z wierzytelnością przelaną przez przelew (art. 513 § 2 k.c.)
Zarzuty dłużnika; ochrona dłużnika (art. 513 k.c.) Potrącenie (art. 498 k.c.)
Żeby zobaczyć pełną treść należy się zalogować i wykupić dostęp.
Skutek przelewu polega na tym, że zmieniają się jedynie osoby stosunku zobowiązaniowego, a poza tym pozostaje on taki, jaki istniał przed dokonaniem przelewu. W następstwie przelewu zatem nie może pogorszyć się sytuacja dłużnika. Ustawodawca zawarł w unormowaniach Kodeksu rozwiązania, których intencją jest ochrona dłużnika działającego w dobrej wierze, określając jednak granice tej ochrony.
Dlatego w art. 513 § 1 przyznaje prawo zgłaszania wobec nabywcy wierzytelności wszelkich zarzutów, jakie przysługiwały mu przeciwko zbywcy. Zarzuty te jednak - poza zarzutem potrącenia - mogą dotyczyć wyłącznie czynności prawnych i zdarzeń, które nastąpiły do chwili powzięcia wiadomości o przelewie.
W sposób szczególny w art. 513 § 2 została unormowana kwestia możliwości potrącenia przez dłużnika wierzytelności, jaką ma on w stosunku do zbywcy (cedenta) z wierzytelnością przelaną przez przelew. W myśl tej zasady chroniącej dłużnika może on z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelność, która przysługuje mu względem zbywcy, chociażby stała się wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie. Uprawnienie to nie wchodzi jednak w grę w sytuacji, gdy wierzytelność przysługująca względem zbywcy stała się wymagalna później niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu.
Regulacja art. 513 § 2 kodeksu cywilnego nie stanowi samodzielnej przesłanki określającej zakres zarzutów dłużnika przelanej wierzytelności wobec cesjonariusza, a jedynie modyfikację ogólnej reguły wyrażonej w § 1 tego przepisu. Brak jest zatem podstaw do przyjęcia, iż dłużnik przelanej wierzytelności mógł potrącić wobec powoda każdą wierzytelność powstałą po dacie zawiadomienia o cesji, tylko dlatego że była ona wcześniej wymagalna. Stanowiłoby to nadmierne uprzywilejowanie dłużnika kosztem cesjonariusza.
Powód wskazuje, że obok wcześniej wymagalności wierzytelności przedstawionej do potrącenia niezmiennym warunkiem skuteczności takiego potrącenia wynikającym z art. 513 § 1 kodeksu cywilnego jest to, aby wierzytelność przedstawiana do potrącenia istniała na dzień otrzymania przez dłużnika przelanej wierzytelności (pozwanego) zawiadomienia o cesji. Tymczasem, w niniejszej sprawie wierzytelności z tytułu faktur korygujących VAT z dnia 18 grudnia 2013 roku powstały później.
Na podstawie art. 513 § 2 KC dłużnik nie może potrącić z przelanej wierzytelności, wierzytelności, która nabył względem cedenta dopiero po powzięciu wiadomości o przelewie", jak i orzecznictwo sądowe (por. uchwałę SN z dnia 27 lipca 2006 r., III CZP 59/06: „ Dłużnik nie może z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelności, która mu przysługuje względem zbywcy, jeżeli nabył ją po powzięciu wiadomości o przelewie").
Wyrok SR we Włocławku z dnia 29 stycznia 2016 r., V GC 578/14
Standard: 8697 (pełna treść orzeczenia)
Konsekwencją ujęcia przelewu jako nabycia pochodnego - uzyskania przez cesjonariusza wierzytelności w takim stanie, w jakim ona przysługiwała lub przysługiwałaby cedentowi – ściśle związaną z potrzebą ochrony dłużnika, uzasadnioną tym, iż nie wymaga się jego zgody na przelew, ani nawet zawiadomienia go o przelewie, jest także fundamentalna w zakresie regulacji przelewu zasada, że dłużnikowi przeciwko cesjonariuszowi przysługują wszelkie zarzuty, jakie w chwili powzięcia wiadomości o przelewie miał przeciwko cedentowi (art. 513 §1 k.c.).
Należy podzielić pogląd, że w przypadku przelewu wierzytelności istniejących i przelewu wierzytelności przyszłych, u których podłoża leży – tak jak w niniejszej sprawie – częściowo zrealizowany stan faktyczny uzasadniający ich powstanie, dłużnikowi na podstawie art. 513 § 1 k.c. przysługują wobec cesjonariusza wszystkie zarzuty mające w chwili zawarcia umowy przelewu swą podstawę w zdarzeniu lub w stosunku prawnym będącym źródłem przelanej wierzytelność.
Należą do nich również zarzuty, których przesłanki dopełniły się ostatecznie dopiero po powzięciu przez dłużnika wiadomości o przewie, wystarcza bowiem, żeby sama podstawa zarzutu powstała przed powzięciem przez dłużnika wiadomości o przelewie.
Mieszczą się tu także zarzuty, których podniesienie w stosunku do cesjonariusza zakłada uprzednie wykonanie przez dłużnika określonego prawa kształtującego, np. uprawnienia do uchylenia się od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu lub uprawnienia do odstąpienia od umowy.
Z różnych nasuwających się ewentualności, wobec kogo w przypadku przelewu wierzytelności z umowy wzajemnej dłużnik powinien złożyć oświadczenie woli stanowiące wykonanie prawa kształtującego, należy opowiedzieć się za uznaniem cedenta za adresata oświadczenia woli dłużnika.
W przypadku oświadczenia o odstąpieniu od umowy przemawiają za tym większe ze strony cedenta niż cesjonariusza możliwości obrony przed odstąpieniem, jak i to, że odstąpienie niweczy nie tylko przelaną wierzytelność, ale i pozostałe skutki umowy, z której wynika ta wierzytelność (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2007 r., IV CSK 160/07, i 8 kwietnia 2009 r., V CSK 423/08). Ochronę dłużnika wynikającą z art. 513 § 1 uzupełnia art. 513 § 2 k.c.
Artykuł 513 § 2 k.c. stanowi, że dłużnik może z przelanej wierzytelności potrącić wierzytelność, która mu przysługuje względem zbywcy, chociażby stała się wymagalna dopiero po otrzymaniu przez dłużnika zawiadomienia o przelewie; nie dotyczy to jednak wypadku, gdy wierzytelność przysługująca względem zbywcy stała się wymagalna później niż wierzytelność będąca przedmiotem przelewu.
W przypadku umowy o dzieło zamawiający może się zatem zgodnie z art. 513 k.c. bronić przed żądaniem zapłaty wynagrodzenia za dzieło przez powoda, który nabył roszczenie o to wynagrodzenie od przyjmującego zamówienie na podstawie umowy przelewu zawartej przed wykonaniem dzieła, w szczególności za pomocą zarzutu potrącenia wierzytelności o odszkodowanie za nienależyte wykonanie zobowiązania do świadczenia wzajemnego (dzieła), lub za pomocą zarzutu, że dochodzone roszczenie w ogóle nie powstało albo nie powstało w rozmiarze objętym żądaniem pozwu wskutek odstąpienia przez zamawiającego od umowy w całości lub w części z powodu zwłoki przyjmującego zamówienie.
Samo udowodnienie doznania przez zamawiającego szkody wskutek zwłoki przyjmującego zamówienie w wykonaniu dzieła nie uzasadnia ani odmowy zapłaty wynagrodzenia za dzieło przez zamawiającego, ani obniżenia wysokości uzgodnionego wynagrodzenia za dzieło. Jeżeli przyjmujący zamówienie wykona dzieło, należy mu się uzgodnione wynagrodzenie, pomimo zwłoki w wykonaniu. Interesy zamawiającego w takim przypadku są chronione przez przyznanie mu w stosunku do przyjmującego zamówienie roszczenia o naprawienie szkody doznanej wskutek zwłoki (art. 491 § 1 zdanie drugie k.c.).
Roszczenia tego może on dochodzić od przyjmującego zamówienie na zasadach ogólnych, ale może też uzyskać zaspokojenie tego roszczenia przez potrącenie (art. 498 k.c.), także z roszczeniem o wynagrodzenie za dzieło, również – jeżeli są spełnione przesłanki określone w art. 513 § 2 k.c. – w razie nabycia roszczenia o wynagrodzenie za dzieło przez osobę trzecią w drodze przelewu.
Wyrok SN z dnia 10 sierpnia 2015 r., II CSK 661/14
Standard: 21144