Osoby prawne - charakterystyka; teoria normatywnych osób prawnych
Charakterystyka, klasyfikacja, rodzaje osób prawnych
Kodeks cywilny stoi na gruncie teorii normatywnej osób prawnych, co sprawia, że należy uzyskanie osobowości prawnej, które jest równoznaczne ze staniem się osobą prawną wywieść z określonego przepisu prawnego i z chwili - co do zasady - wpisania do właściwego rejestru (art. 37 § 1 k.c.).
Wyrok SN z dnia 9 maja 2012 r., V CSK 258/11
Standard: 70458 (pełna treść orzeczenia)
Kodeks cywilny stoi więc na gruncie teorii normatywnej osób prawnych, co sprawia, że należy uzyskanie osobowości prawnej, które jest równoznaczne ze staniem się osobą prawną wywieść z określonego przepisu prawnego i z chwili - co do zasady - wpisania do właściwego rejestru (art. 37 § 1 k.c.). Przepisy stanowiące o tym rejestrze (art. 37 § 2 k.c.) wskazują na oznaczenie w nim danej osoby prawnej, przy czym powszechnie się przyjmuje, że tym oznaczeniem jest nazwa osoby prawnej i ona podlega ochronie cywilnoprawnej (por. art. 43 w związku z art. 23 k.c. oraz art. 34 ust. 1 pkt 1, art. 35 pkt 2 i inne ustawy o Krajowym Rejestrze Sądowym - KRS).
Wyrok SN z dnia 9 maja 2012 r., V CSK 258/11
Standard: 68422 (pełna treść orzeczenia)
Istnienie osób prawnych jako odrębnych bytów prawnych (jednostek organizacyjnych mających osobowość prawną i we własnym imieniu uczestniczących w obrocie) jest uzasadnione istnieniem i potrzebą ochrony różnorodnych interesów, zarówno autonomicznych interesów samej osoby prawnej, jak i podmiotów ją tworzących. Po pierwsze, dopuszczenie do uczestnictwa w obrocie tego rodzaju tworów jako odrębnych bytów prawnych z natury rzeczy prowadzi do uznania istnienia samodzielnych praw podmiotowych, które podlegają ochronie w ustawodawstwie zwykłym (na gruncie prawa cywilnego przykładowo por. art. 24 czy 222 k.c.).
Osobom prawnym mogą przysługiwać takie same prawa podmiotowe, jak osobom fizycznym. Jak niemal osiemdziesiąt lat temu na gruncie prawa polskiego wskazywał wybitny znawca tematyki, prof. R. Longchamps de Bérier, "(…) nie da się zaprzeczyć, że czy to związek ludzki, czy jakiś zakład lub fundusz, jeżeli tylko posiada opartą na statucie organizację, umożliwiającą trwałą i jednolitą działalność więcej ludzi mogących się zmieniać dla osiągnięcia pewnych oznaczonych celów, jest pojęciowo odrębną jednostką w życiu społecznem, która ze względu właśnie na tę działalność ma swoje własne, od interesów swoich członków czy organów odrębne interesy. Gdy zaś każdy twór, który może mieć interesy, może mieć też i prawnie chronioną możliwość ich zaspokojenia czyli prawo podmiotowe, przeto i te organizacje społeczne mogą mieć własne prawa podmiotowe, są zatem osobami w realnem tego słowa znaczeniu".
Funkcjonowanie w obrocie organizmów posiadających przymiot "osób prawnych" lub co najmniej zdolnych do działania, mających zdolność prawną oraz zdolność do czynności prawnych, jest wspólnym rysem zarówno europejskich systemów prawnych, jak i systemów należących do odmiennych tradycji prawnych. Uzasadnieniem takiej konstrukcji, której korzenie sięgają prawa rzymskiego, jest w pierwszym rzędzie ułatwienie jednostkom (osobom fizycznym) lub ich grupom realizacji określonych interesów ekonomicznych.
Jednostki organizacyjne wyposażone w zdolność do działania nie funkcjonują w zupełnym oderwaniu od ludzi, którzy je tworzą i pośrednio bądź bezpośrednio mają wpływ na ich funkcjonowanie. Stanowią pewną "ekspresję" ich interesów indywidualnych. W konsekwencji interesy tych jednostek i ich ochrona są pochodną interesów osób fizycznych i stworzonych im gwarancji ustawowych, zawsze bowiem w ostateczności dotyczą tej ostatniej kategorii. Rozwiązania funkcjonujące w poszczególnych systemach prawnych w tym zakresie są różne, zależą w pierwszym rzędzie od celowości funkcjonowania określonych postaci podmiotów, zakresu ochrony określonych interesów gospodarczych, przyjętych konstrukcji ustawowych itp. Generalnie jednak można stwierdzić, że głównym motywem ich istnienia jest właśnie dobro pozostających zawsze na końcu łańcucha zależności osób fizycznych, które te organizmy mają reprezentować. Podobne stanowisko wyrażano we wcześniejszym orzecznictwie Trybunału.
Jak wskazano w uzasadnieniu wyroku TK z 8 czerwca 1999 r., SK 12/98, ochrona osób prawnych jest m.in. podyktowana "dążeniem do intensyfikacji ochrony jednostek, które bądź to tworzą osobę prawną (w przypadku osób prawnych typu korporacyjnego), bądź to korzystają z jej działalności (w przypadku osób prawnych typu zakładowego)".
Wyrok TK z dnia 24 kwietnia 2002 r., P 5/01
Standard: 3504 (pełna treść orzeczenia)