Prawo właściwe w sprawie o wydanie właścicielowi rzeczy

W sprawie o wydanie właścicielowi rzeczy właściwe jest prawo wskazane w art. 24 ustawy z dnia 12 listopada 1965 r. – Prawo prywatne międzynarodowe [obecnie art. 41 p.p.m.] (Dz.U. Nr 46, poz. 290 ze zm.).

Według art. 24 § 1 p.p.m., własność i inne prawa rzeczowe podlegają prawu państwa, w którym znajduje się ich przedmiot. Wskazane w tym przepisie, za pomocą łącznika miejsca położenia przedmiotu, prawo (tzw. statut rzeczowy) rozstrzyga, ujmując rzecz ogólnie, o powstaniu, treści, zmianie, przeniesieniu i wygaśnięciu prawa rzeczowego. Decyduje więc, m.in. o tym, w jaki sposób dochodzi do przeniesienia własności: czy następuje ono w drodze odrębnej umowy, tzw. umowy rzeczowej, czy też skutek w postaci przejścia własności związany jest już z umową zobowiązującą do przeniesienia własności (np. sprzedażą, darowizną); czy oprócz umowy, do przeniesienia własności potrzebne jest wydanie przedmiotu nabywcy lub wpis do określonego rejestru, jeśli zaś przeniesienie własności następuje w drodze umowy rzeczowej, jakie są – oprócz zdolności do czynności prawnych (art. 9 p.p.m.) i formy (art. 12 p.p.m.) – przesłanki ważności tej umowy (czy jest ona np. czynnością kauzalną), oraz jakie znaczenia dla przeniesienia własności mają określone stany nie będące zdarzeniami (np. uprawnienie zbywcy do rozporządzania).

Innymi słowy, statut rzeczowy decyduje w szczególności o przesłankach przeniesienia własności, samo jednak spełnienie określonej przesłanki przeniesienia własności nie musi już podlegać ocenie według statutu rzeczowego. Tak jest w szczególności w wypadku, gdy statut rzeczowy przewiduje, że własność przechodzi na podstawie umowy zobowiązującej do przeniesienia własności. To, czy została zawarta ważna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności, stanowi dla rozstrzygnięcia o tym, czy na podstawie tej umowy nastąpiło nabycie własności, tzw. kwestię wstępną.

Co do spornego zagadnienia, czy dla kwestii tej prawo właściwe powinno być ustalone na podstawie polskich norm kolizyjnych (art. 25 i nast. p.p.m.), tj. obowiązujących w siedzibie sądu, czy też na podstawie obcych norm kolizyjnych obowiązujących w państwie, którego prawo w danym wypadku stanowi statut rzeczowy, należy opowiedzieć się za pierwszą ewentualnością. Nie ma w tym wypadku podstaw do odstąpienia od powszechnie przyjmowanej zasady, że sądy stosują normy kolizyjne obowiązujące w swych państwach (zob. np. uz. Uchwały(7) SN z dnia 30 marca 1992 r., III CZP 17/92).

Artykuł 24 § 2 p.p.m. uściśla wyrażoną w art. 24 § 1 p.p.m. ogólną regułę właściwości prawa państwa miejsca położenia przedmiotu praw rzeczowych przez określenie chwili miarodajnej dla oceny niektórych skutków prawnych. Zgodnie z art. 24 § 2 p.p.m., nabycie i utrata własności, jak również nabycie i utrata oraz zmiana treści lub pierwszeństwa innych praw rzeczowych, podlegają prawu państwa, w którym znajdował się przedmiot tych praw w chwili, gdy nastąpiło zdarzenie pociągające za sobą wymienione skutki prawne. Z przepisu tego wynika, jak wyjaśniono w literaturze przedmiotu oraz w uzasadnieniu powołanej uchwały Sądu Najwyższego, że to, czy określony fakt (zespół faktów) pociągnął za sobą nabycie lub utratę prawa rzeczowego, podlega ocenie według prawa państwa, w którym przedmiot prawa rzeczowego znajdował się w chwili zaistnienia tego faktu (zespołu faktów). Późniejsze przemieszczenie przedmiotu do innego państwa i związana z tym zmiana statutu ogólnie właściwego dla stosunków prawnorzeczowych dotyczących tego przedmiotu pozostają bez wpływu na nabycie prawa rzeczowego lub jego utratę wskutek zdarzenia zaistniałego pod rządem prawa państwa wcześniejszego położenia przedmiotu. Skutki te muszą być respektowane przez prawo państw późniejszego położenia przedmiotu.

Wyrok SN z dnia 22 marca 2002 r., I CKN 1137/99

Standard: 33106 (pełna treść orzeczenia)