Skład sądu po przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania

Obecna treść art. 386 § 5 k.p.c. wprowadzona została do Kodeksu postępowania cywilnego ustawą z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019, poz. 1469), obowiązującą od 7 listopada 2019 r. Stanowi ona odwrócenie dotychczasowej zasady, zgodnie z którą po uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy sądowi I instancji sąd rozpoznawał sprawę w innym składzie. Zasada ta miała swoją wieloletnią tradycję w polskim prawie procesowym cywilnym.

Odwrócenie zasady, o której mowa przy niezmienionym, co do zasady, modelu postępowania cywilnego, w szczególności modelu apelacji, wskazuje na organizacyjno-procesowy charakter zawartej w nim normy. W uzasadnieniu projektu k.p.c. z 2019 r. podkreślono, że zasadniczym motywem, dla którego po uchyleniu wyroku i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania sprawa powinna zostać przydzielona do sędziego (sądu), który już w sprawie orzekał jest to, by dany sędzia, który naruszył przepisy, ponownie zajął się sprawą. Ustawodawca krytycznie odniósł się do „przerzucania” na innych sędziów ciężaru zajęcia się sprawą, która została przekazana do ponownego rozpoznania przez sąd niższej instancji. Zaznaczono, że dzięki zmianie regulacji prawnych „skutki swoich błędów w postaci dodatkowego nakładu pracy poniesie ten sędzia, który je popełnił”. W ocenie ustawodawcy jest to „sprawiedliwe, a po drugie będzie to motywacją do starannego prowadzenia postępowania” (Uzasadnienie projektu 3137, s. 82).

Celem art. 386 § 5 k.p.c. w obecnej treści jest zatem sprawność, rzetelność oraz szybkość postępowania. Nie należy go wiązać z gwarancją niezawisłości sądu i bezstronnością postępowania. Taka korelacja stanowiłaby całkowite zaprzeczenie dotychczasowego dorobku doktryny i judykatury, odnoszących się do uprzednio obowiązującej zasady zmiany składu orzekającego przy ponownym rozpoznawaniu sprawy, co - w świetle motywów wprowadzonej nowelizacji - nie ma żadnego uzasadnienia. Należy raczej przyjąć, że ustawodawca uznał, że art. 386 § 5 k.p.c. w uprzednim brzmieniu nie pełnił tak istotnej funkcji z punktu widzenia gwarancji niezawisłości sądu i bezstronności postępowania, aby względy sprawności i ekonomiki postępowania nie mogły doprowadzić do jego zmiany. Nie oznacza to jednak, że wszelkie racje za nim przemawiające utraciły całkowicie sens.

Uchwała SN z dnia 20 października 2022 r., III CZP 97/22

Standard: 63120 (pełna treść orzeczenia)

Przewidziany w art. 386 § 5 k.p.c. nakaz rozpoznania sprawy w innym składzie nie dotyczy sędziego, który nie brał udziału w wydaniu uchylonego wyroku.

Uchwała SN z dnia 17 lipca 2014 r., III CZP 55/14

Standard: 49087 (pełna treść orzeczenia)

Przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w innym składzie, wprowadzone do obecnie obowiązującego kodeksu postępowania cywilnego dopiero ustawą nowelizacyjną z 1985 r., ma na celu zagwarantowanie pełnej sędziowskiej bezstronności w rozpoznaniu sprawy, a to przez wyeliminowanie sytuacji, w której sędzia (ławnik), przy powtórnym (kolejnym) orzekaniu byłby z mocy art. 389 k.p.c. skrępowany wskazaniami sądu rewizyjnego, wbrew - nieraz - swojemu zapatrywaniu, któremu dał dobitny wyraz ferując określony wyrok, uchylona następnie przez drugą instancję.

Aczkolwiek kwestii "innego składu" nie można identyfikować z instytucją wyłączenia sędziego, jako że ustawodawca rozróżnia te dwa zagadnienia procesowe (art. 369 pkt 4 k.p.c.), to jednak nie można nie zauważyć, że mimo wszystko racją prawną znowelizowanego art. 388 § 1 zd. 1 k.p.c. jest wykluczenie konkretnej osoby od rozpoznania sprawy ze względu na jej "osobiste" zaangażowanie. Inny skład ma więc wzmocnić przekonanie uczestników postępowania sądowego, że sprawa z ich udziałem zostanie prawidłowo i trafnie rozstrzygnięta.

Następstwem uchylenia przez sąd rewizyjny pierwszoinstancyjnego wyroku z jednoczesnym przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania innemu składowi jest to, że członek kompletu sędziowskiego, który wydał uchylony wyrok, nie może w ponownym toku sprawy dokonywać jakichkolwiek czynności sądowych, włącznie z finalną czynnością mającą na celu formalne lub merytoryczne zakończenie sprawy. Innymi słowy, jest to globalne wyłączenie określonego składu od dalszego udziału w danej sprawie.

Uchwała SN z dnia 15 stycznia 1992 r., III CZP 144/91

Standard: 33047 (pełna treść orzeczenia)