Odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkody związane z ruchem lotniska cywilnego i wojskowego (art. 435 k.c.)

Należąca do Skarbu Państwa baza lotnictwa wojskowego może być uznana za jednostkę organizacyjną (zakład) wprawianą w ruch za pomocą sił przyrody w rozumieniu art. 435 § 1 k.c.

Nie jest wykluczona oparta na art. 435 § 1 k.c., odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez działalność bazy lotnictwa wojskowego, w tym nadmierny hałas emitowany przez startujące i lądujące samoloty wojskowe, o ile poszkodowany wykaże wszystkie przesłanki odpowiedzialności deliktowej opartej na tym przepisie, a pozwany nie wykaże wskazanych w nim przesłanek egzoneracyjnych. 

Skarb Państwa może ponosić odpowiedzialność odszkodowawczą na podstawie art. 435 k.c. (por. wyrok SN z dnia 12 grudnia 2008 r., II CSK 367/08), przy czym nie uzależnia się dopuszczalności dochodzenia roszczeń opartych na tym przepisie od rodzaju realizowanych przez Państwo uprawnień i obowiązków.

Państwo prowadząc wojskową bazę lotniczą wykonuje uprawnienia i obowiązki o różnym charakterze, a więc należące zarówno do sfery imperium (rozumianej jako obszar działań władczo kształtujących sytuację jednostki pozostającej wobec Państwa w stosunku podległości i podporzadkowania) jak i sfery dominium, rozumianej jako wchodzenie przez Skarb Państwa w regulowane prawem cywilnym rozmaite relacje prawne z innymi podmiotami na zasadzie równorzędności. Wykonywaniem władzy publicznej jest przykładowo użycie znajdującego się w jednostce wojskowej uzbrojenia, wydawanie wiążących pozostałe podmioty rozkazów czy ewentualna rekwizycja mienia na potrzeby lotniska. Trudno jednakże za przejawy imperium Państwa uznać emitowanie hałasu czy wibracji oddziaływujących na sąsiednie nieruchomości, skoro rodzą one skutki w sferze prawa cywilnego podobne do emisji hałasu czy wibracji przez inne, niż jednostka lotnictwa wojskowego, podmioty.

Zastosowaniu tego przepisu nie stoi także na przeszkodzie kojarzenie pojęcia „zakładu lub przedsiębiorstwa” z prowadzeniem działalności gospodarczej w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Przedsiębiorstwo lub zakład są wprawiane w ruch za pomocą sił przyrody wówczas, gdy dla ich prawidłowego funkcjonowania i osiągniecia wiązanych z nim celów niezbędne jest wykorzystanie odpowiednio przetworzonych sił przyrody. Wykorzystanie sil przyrody stanowi więc conditio sine qua non istnienia tych jednostek w tym sensie, że cała jego struktura, system organizacji i pracy dostosowany jest do sił przyrody, jakimi się posługuje. Te kryteria spełnia baza lotnictwa wojskowego, za czym przemawia ścisłe uzależnienie działalności eskadr samolotów bojowych i samego lotniska z wyposażeniem technicznym od sił przyrody, skala i stopień komplikacji wykorzystywanej energii i mocy, znacznie wykraczająca poza przeciętne wykorzystanie ich w społeczeństwie oraz związany z tym poziom zagrożeń.

Wyrok SN z dnia 31 stycznia 2014 r., II CSK 187/13

Standard: 67662 (pełna treść orzeczenia)

Nie jest wyłącza odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkody związane z ruchem lotniska (art. 435 k.c.) a limine. Odpowiedzialność ta będzie nadal wchodzić w rachubę (oczywiście przy założeniu, że wojskowa baza lotnicza jest zakładem w rozumieniu art. 435 k.c.) zarówno w przypadku szkody na mieniu - w zakresie, w jakim ochrony mienia nie wyłączyło ustanowienie obszaru ograniczonego użytkowania – jak i w przypadku szkody na osobie.

Dla ochrony odszkodowawczej przewidzianej w art. 444 i n. w zw. z art. 435 k.c. dopuszczalność działań, powodujących przekroczenie standardów ochrony jakości środowiska, jest całkowicie pozbawiona znaczenia.

Postanowienie SN z dnia 24 lutego 2010 r., III CZP 128/09

Standard: 32526 (pełna treść orzeczenia)