Rozliczenie pracownika z powierzonego mu mienia w razie nadwyżki lub niedoboru

Dłużnik musi udowodnić, że zrobił wszystko, co było możliwe w ramach jego obowiązków zawodowych w rozumieniu art. 100 § 2 k.p., aby nie dopuścić do niedoboru (wyroki SN: z dnia 27 października 1982 r., IV PR 308/82 i z dnia 3 maja 1984 r., IV PR 77/84 i z dnia 7 marca 2001 r., I PKN 288/00).

Powyższe reguły odnoszą się również do sytuacji, gdy szkoda w powierzonym mieniu jest następstwem kradzieży dokonanej przez nieznanego sprawcę. Kradzież powierzonego mienia jest, co do zasady, okolicznością od pracownika niezależną, gdyż sprawcą szkody jest wówczas osoba trzecia, która dokonała zaboru mienia, zaś pomiędzy powstałą szkodą i zachowaniem tej osoby zachodzi związek przyczynowy. Nie oznacza to jednak, że pracownik nie ponosi odpowiedzialności za szkodę w ogóle. Także i w tym przypadku nie może on skutecznie uwolnić się od odpowiedzialności, jeśli nie wywiązał się należycie z obowiązku pieczy nad mieniem i przez swe nieroztropne zachowanie ułatwił popełnienie przestępstwa.

Jeśli z ustaleń faktycznych wynika, że pracownik zaniedbuje swoje obowiązki wynikające z zakresu czynności i nie zachowuje minimum wymaganej ostrożności, wówczas ponosi odpowiedzialność za wyrządzoną wskutek kradzieży szkodę na zaostrzonych zasadach art. 124 k.p.

Jeżeli w okolicznościach konkretnej sprawy można przyjąć, że przyczyny powstania szkody leżą głównie (lecz niewyłącznie) po stronie osób trzecich, pracownik odpowiada za szkodę w mieniu powierzonym na ogólnych zasadach określonych w przepisach rozdziału I działu V Kodeksu pracy. 

Jeżeli żądanie odszkodowania z tytułu niedoboru opiera się częściowo na podstawie art. 122 k.p. a częściowo na podstawie art. 124 § 1 lub § 2 k.p., konieczne jest wskazanie przez pracodawcę wysokości szkody dochodzonej na każdej z tych podstaw. Obowiązek naprawienia przez pracownika szkody nie dotyczy bowiem "jakiejkolwiek" czy "przybliżonej" szkody, lecz szkody określonej co do wysokości, natomiast granice odpowiedzialności pracownika za szkodą wynikające z tychże podstaw są różne (wyrok SN z dnia 24 października 1997 r., I PKN 264/97).

Jednakże pracownik, któremu nie można przypisać winy w nadzorze nad mieniem powierzonym z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się (art. 124 k.p.) ani winy umyślnej za szkodę powstałą w tym mieniu (art. 122 k.p.), nie jest zwolniony od odpowiedzialności odszkodowawczej na podstawie art. 114 k.p. Sąd pracy nie może też oddalić powództwa o odszkodowanie z tytułu pracowniczej odpowiedzialności materialnej za szkody w mieniu innym niż powierzone w razie uznania, że zachowanie pracownika nie miało znamion winy umyślnej (art. 122 k.p.), bez oceny tego zachowania w świetle kryteriów winy nieumyślnej (wyroki SN: z dnia 25 maja 2000 r., I PKN 635/99 i z dnia 6 października 1998 r., I PKN 378/98).

Rzeczą pracodawcy jest wykazanie wielkości rzeczywistej szkody pozostającej w adekwatnym związku przyczynowym z objętym winą umyślną działaniem pracownika. Jeśli tak udowodniona wysokość szkody nie wypełnia całego ujawnionego niedoboru w mieniu pracodawcy, pozostaje rozważyć, czy pracownikowi można przypisać odpowiedzialność za pozostałą część szkody, czy to w ramach odpowiedzialności materialnej za powierzone mienie (jeśli strony zawarły tego rodzaju umowę), czy na zasadach ogólnych, w ramach odpowiedzialności za szkody w mieniu niepowierzonym wynikłe z innych, zawinionych przejawów niewywiązania się pracownika jego obowiązków, przy czym w tym ostatnim przypadku trzeba pamiętać, że odpowiedzialność sprawcy, który działał z winy nieumyślnej, ogranicza się do szkody w postaci realnej straty pracodawcy i nie może przekraczać trzymiesięcznego wynagrodzenia pracownika.

Wyrok SN z dnia 22 sierpnia 2019 r., I PK 103/18

Standard: 61797 (pełna treść orzeczenia)

Rozstrzygnięcie o odpowiedzialności za szkodę musi uwzględniać nie tylko wszelkie zaniedbania ze strony pracodawcy ale i pracownika.

Uwolnienie się od odpowiedzialności na podstawie art. 124 § 3 k.p. wymaga ustalenia jakiego rodzaju działania podjął pracownik by zapobiec powstaniu szkody, w szczególności jeżeli nie uważał za potrzebne zawiadomienie pracodawcy o możliwości powstania szkody lub już powstałej szkodzie (tak SN w wyroku z dnia 3 maja 1984 r., IV PR 77/84).

Wyrok SN z dnia 20 października 2009 r., I PK 87/09

Standard: 61286 (pełna treść orzeczenia)