Misja publiczna mediów publicznych - chrześcijański systemu wartości - obraza uczuć religijnych

Zgodnie z art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 o radiofonii i telewizji audycje radiowe i telewizyjne powinny szanować uczucia religijne odbiorców, a zwłaszcza respektować chrześcijański system wartości. Przepis ten stanowił przedmiot wykładni Trybunału Konstytucyjnego w sprawie W. 3/93 zakończonej podjęciem uchwały w dniu 2 marca 1994 r. W jej uzasadnieniu Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że przepis art. 18 ust. 2, wyznaczający jedną z granic wolności słowa, należy interpretować jako zakaz naruszania uczuć religijnych. Treść tego zakazu pokrywa się z zakresem ochrony dóbr osobistych ustanowionym w art. 23 Kodeksu cywilnego oraz zakazem obrazy uczuć religijnych określonym w art. 198 Kodeksu karnego. Nadto Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że "wykładnia językowa art. 18 ust. 2 prowadzi do wniosku, że użyty w tym przypisie zwrot "a zwłaszcza respektować chrześcijański system wartości" stanowi wyliczenie przykładowe, uzasadnione głębokim zakorzenieniem tych wartości w tradycji i kulturze społeczeństwa polskiego bez względu na stosunek danej osoby do religii". Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego audycja radiowa lub telewizyjna niezgodna z chrześcijańskim systemem wartości tylko wówczas narusza art. 18 ust. 2, gdy równocześnie uraża uczucia religijne odbiorców. Brak poszanowania dla tych tych uczuć może wykazywać audycja niezgodna także z innym systemem wartości, o ile uraża uczucia religijne odbiorców bez względu na wyznawaną przez nich religię.

Uczucia religijne, ze względu na ich charakter, podlegają szczególnej ochronie prawa. Bezpośrednio powiązane są bowiem z wolnością sumienia i wyznania, stanowiącą wartość konstytucyjną. Potwierdzają to także akty międzynarodowe (np. Deklaracja o eliminacji wszelkich form nietolerancji i dyskryminacji z powodu religii lub przekonań uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ dnia 21 listopada 1981 r.). Dlatego też działania naruszające uczucie religijne mogą być przedmiotem zakazu ustawowego także wówczas, gdyby były podejmowane za pomocą środków służących realizacji wolności słowa.

Wolność słowa jako wartość konstytucyjna może być zaś realizowana w różny sposób. Upowszechnianie opinii i poglądów za pośrednictwem środków masowego przekazu jest tylko jednym z tych sposobów. Ze względu jednak na nieograniczony krąg odbiorców, przekazywane przez radio i telewizję treści w szerszym zakresie naruszać mogą prawa i wolności innych osób. Uzasadniać to może decyzję ustawodawcy wprowadzenia ograniczeń wolności słowa dalej idących niż w sytuacjach, gdy przekazywanie podobnej, lub nawet identycznej treści miałoby miejsce wobec ograniczonego kręgu odbiorców, np. bez korzystania ze środków masowego przekazu.

Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę na stanowisko zajmowane w tej kwestii przez Konwencję o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Zgodnie z art. 10 ust. 2 wolność przekazywania informacji i idei może podlegać ograniczeniom "jakie są przewidziane przez ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym (...) z uwagi na ochronę (...) praw innych osób". Natomiast Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych w art. 19 ust. 1 pkt a stwierdza, że realizacja prawa do wyrażania opinii i rozpowszechniania informacji i poglądów może podlegać ograniczeniom "wyraźnie przewidzianym przez ustawę i które są niezbędne w celu poszanowania praw (...) innych".

Orzeczenie TK z dnia 7 czerwca 1994 r., K 17/93, OTK 1994/1/11

Standard: 3477 (pełna treść orzeczenia)

Art. 21 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji dotyczy wyłącznie publicznej radiofonii i telewizji. Przepis ten określa od strony merytorycznej powinności nadawców programów publicznej radiofonii i telewizji stanowiąc, iż programy powinny "respektować chrześcijański system wartości, za podstawę przyjmując uniwersalne zasady etyki". Nakaz respektowania nie oznacza jednakże nakazu propagowania chrześcijańskiego systemu wartości. W żadnym jednak przypadku dyrektywa wypływająca z art. 21 ust. 2 pkt 6 nie może być odczytywana w oderwaniu od innych przepisów prawa. Stanowi ona bowiem tylko jedną z równorzędnych dyrektyw wyznaczających działalność publicznej radiofonii i telewizji. Program publicznej radiofonii i telewizji ma m.in. "sprzyjać swobodnemu kształtowaniu poglądów obywateli oraz formułowaniu opinii" (pkt 3), "umożliwiać obywatelom i ich organizacjom uczestniczenie w życiu publicznym poprzez prezentowanie zróżnicowanych poglądów i stanowisk oraz wykonywanie prawa do kontroli i krytyki społecznej" (pkt 4). Nadto jednostki publicznej radiofonii i telewizji stwarzają partiom politycznym możliwość przedstawienia stanowiska w węzłowych sprawach publicznych (art. 24).

Ocena interpretowanego przepisu na tle całego systemu prawnego prowadzi Trybunał Konstytucyjny do wniosku, iż realizacja zawartej w nim dyrektywy musi pozostawać w zgodzie i harmonii z innymi, równorzędnymi przepisami (dyrektywami). Przyjmując racjonalność ustawodawcy, który w tym samym akcie prawnym nie tworzy norm wzajemnie się wykluczających, dyrektywę zawartą w art. 21 ust. 2 pkt 6 należy potraktować jako zasadę, której spełnienie dokonuje się w uzgodnieniu z zakresem innych zasad i reguł. Taką konstrukcję normatywną Trybunał Konstytucyjny uznał za najwłaściwszą dla wykładni przepisów określających zadania określonej jednostki organizacyjnej. Ich realizacja wymaga spojrzenia na art. 21 ust. 2 pkt 6 jak na zasadę powiązaną w konkretnej działalności jednostki publicznej radiofonii z innymi zasadami powodując osłabienie kategoryczności zawartej w nim dyrektywy.

Uchwała TK z dnia 2 marca 1994 r., W 3/93, OTK 1994/1/17, Dz.U.1994/36/137

Standard: 3478 (pełna treść orzeczenia)