Niezależność Rzecznika Praw Obywatelskich

Konstytucja przesądza o niezawisłości i niezależności Rzecznika - jako organu ochrony prawa (jak ujmuje to tytuł rozdziału IX Konstytucji) - od innych organów państwowych, stanowiąc ponadto, że odpowiada on tylko przed Sejmem, na zasadach określonych w ustawie. Jest więc Rzecznik instytucjonalnie ulokowany poza trójpodziałem władzy, choć istnieją więzi łączące go z Sejmem. Jak zgodnie przyjmuje się w doktrynie, niezależność odnosi się do urzędu, zaś niezawisłość - do piastującej ów urząd osoby (tak np. W. Sokolewicz, uwaga 3 do art. 210, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej...). Innymi słowy niezależność cechuje Rzecznika jako organ państwa, niezawisłość winna zaś być przymiotem "substratu osobowego" tego organu. Sama niezależność od innych organów państwa oznacza zakaz tworzenia pomiędzy Rzecznikiem a innymi organami więzi strukturalnych i funkcjonalnych, które mogłyby prowadzić do zależności Rzecznika od tych organów. Ograniczenie to nie dotyczy - jak się podkreśla - wypadków dopuszczanych przez samą Konstytucję lub ustanowionych w ustawach, ale w zgodzie z zasadami konstytucyjnymi (zob. ibidem, uwaga 4 do art. 210). Niezależność od innych organów oznacza, że żaden z nich nie może Rzecznikowi nakazać ani zakazać czegokolwiek, co mieści się w zakresie jego konstytucyjnych zadań i określonych ustawą kompetencji (zob. P. Winczorek, Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Warszawa 2000, s. 266).

Rzecznik Praw Obywatelskich - organ ochrony prawa - jest niezależnym i niezawisłym organem państwa. Niemniej jednak Konstytucja i ustawa przewidują istnienie prawnych zależności między nim i Sejmem Rzeczypospolitej Polskiej. Rzecznik jest bowiem powoływany przez Sejm za zgodą Senatu (art. 209 ust. 1 Konstytucji), składa przed Sejmem ślubowanie (art. 4 ustawy), ma obowiązek corocznego informowania obu izb parlamentu o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela (art. 212 Konstytucji), może też przedkładać parlamentowi określone sprawy wynikające z jego działalności (art. 19 ust. 3 ustawy), a także odpowiada przed Sejmem "na zasadach określonych w ustawie" (art. 210 Konstytucji). Zarazem Sejm wyraża zgodę na pociągnięcie Rzecznika do odpowiedzialności karnej i na pozbawienie go wolności (art. 211 Konstytucji). Zgodnie z ustawą Sejm, w określonych okolicznościach, może odwołać go przed upływem kadencji (art. 7 ustawy), wyraża też zgodę na ustanowienie pełnomocników terenowych Rzecznika (art. 22), natomiast Marszałek powołuje - na wniosek Rzecznika - jego zastępców (art. 20 ust. 3 ustawy). Mimo powyższych niewątpliwych związków nie sposób jednak, na podstawie którejkolwiek regulacji, domniemywać jakiegokolwiek konstytucyjnego podporządkowania Rzecznika Sejmowi. Żadna z wymienionych wyżej więzi nie uzasadnia odnajdywania w tych regulacjach elementów zwierzchnictwa Sejmu nad Rzecznikiem.

Z niezależnością Rzecznika jako organu państwowego skorelowany jest jego obowiązek przedstawiania Sejmowi i Senatowi "informacji" - nie zaś "sprawozdania" - o jego działalności i o stanie przestrzegania wolności i praw człowieka i obywatela. Regulacja ta, zawarta w art. 212 Konstytucji przesądza jasno, że ustrojodawca nie przyznał Sejmowi (a więc - tym bardziej - jego Marszałkowi) pozycji władczej i nie założył istnienia stosunku podległości pomiędzy Rzecznikiem a Sejmem.

Wyrok TK z dnia 19 października 2010 r., K 35/09, OTK-A 2010/8/77, Dz.U.2010/202/1343

Standard: 3462 (pełna treść orzeczenia)