Akcesoryjna rola RPO przy skardze konstytucyjnej

Rzecznik Praw Obywatelskich przystępujący do sprawy na podstawie art. 51 ustawy o TK jest związany granicami skargi konstytucyjnej w tym znaczeniu, że nie ma prawa modyfikowania ani zaskarżonej normy, ani wzorców konstytucyjnych; musi zatem - przynajmniej w części - popierać zarzut niekonstytucyjności skonstruowany przez skarżącego zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Skoro jednak postępowanie przed Trybunałem zmierza do usunięcia z systemu prawnego normy prowadzącej do naruszenia praw podmiotowych, a obowiązkiem skarżącego jest jedynie wskazanie sposobu naruszenia tych praw w jego konkretnej sprawie (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK), to roli Rzecznika nie powinno się ograniczać tylko do popierania argumentacji skarżącego. Nie przekraczając granic skargi konstytucyjnej, Rzecznik może wskazywać, że zakwestionowana norma prowadzi do naruszenia praw podmiotowych obywateli także w sposób inny niż miało to miejsce w sprawie skarżącego. Należy przy tym podkreślić, że Rzecznik nie jest uprawniony - w ramach prezentowania możliwych sposobów naruszeń - do podważania zarzutu skarżącego odnoszącego się do faktu naruszenia praw podmiotowych w jego indywidualnej sprawie, stanowiącego formalną przesłankę wniesienia skargi konstytucyjnej. Przedmiot kontroli w postępowaniu zainicjowanym skargą konstytucyjną stanowi bowiem zawsze norma, na podstawie której sąd lub organ administracji orzekł o prawach lub wolnościach albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji (art. 79 ust. 1 Konstytucji, art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, por. także wyrok TK z 1 kwietnia 2008 r., sygn. SK 96/06, OTK ZU nr 3/A/2008, poz. 40).

Wyrok TK z dnia 20 listopada 2012 r., SK 3/12, OTK-A 2012/10/123, Dz.U.2012/1327

Standard: 3460 (pełna treść orzeczenia)

W dotychczasowym orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego przeważył pogląd, że "pozycja Rzecznika Praw Obywatelskich w postępowaniu w trybie skargi konstytucyjnej, jako fakultatywnego uczestnika tego postępowania, nie daje podstaw do dokonywania zmiany granic zaskarżenia. Rola Rzecznika Praw Obywatelskich w tym postępowaniu ma bowiem charakter akcesoryjny" (wyrok z 20 listopada 2001 r., sygn. SK 19/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 253; oraz zob. też wyrok z 11 września 2001 r., sygn. SK 17/00, OTK ZU nr 6/2001, poz. 165). Przemawiają za tym przede wszystkim:

a) wynikające z art. 66 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) związanie Trybunału Konstytucyjnego granicami wniosku,

b) konkretny charakter kontroli oraz

c) fakt, że w świetle art. 79 Konstytucji jedynym uprawnionym do wyznaczenia zakresu kontroli jest podmiot legitymujący się indywidualnym, bezpośrednim oraz aktualnym interesem wzruszenia normy, na podstawie której orzeczono ostatecznie o wolnościach lub prawach.

Powyższe nie oznacza jednak, że zakres zarzutów formułowanych przez RPO nie może stanowić pochodnej zarzutów zgłoszonych przez inicjatora postępowania (por. cytowany wyrok w sprawie o sygn. SK 17/00). Innymi słowy Rzecznik Praw Obywatelskich może doprecyzować powołane w skardze konstytucyjnej wzorce kontroli pod warunkiem, że zostały one wskazane lub omówione przez skarżącego chociażby w uzasadnieniu skargi (zob. np. wyroki z 2 października 2006 r., sygn. SK 34/06, OTK ZU nr 9/A/2006, poz. 118 oraz z 30 maja 2007 r., sygn. SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53).

Bezprawie judykacyjne

Dochodzenie odszkodowania od Skarbu Państwa za bezprawie judykacyjne ma charakter dwuetapowy. Postępowanie odszkodowawcze w omawianym aspekcie musi być poprzedzone właściwym postępowaniem, mającym na celu stwierdzenie niezgodności z prawem. Stanowi ono element konieczny mechanizmu odpowiedzialności odszkodowawczej w omawianym zakresie. Za utrwalony w orzecznictwie Sądu Najwyższego można uznać pogląd, że rozstrzygnięcie zapadłe w wyniku wniesienia skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem "jest prejudykatem umożliwiającym wystąpienie z powództwem odszkodowawczym przeciwko Skarbowi Państwa" (zamiast wielu: postanowienie SN z 13 marca 2009 r., sygn. akt II CNP 120/08, Lex 494017; postanowienie SN z 23 września 2008 r., sygn. akt I CNP 68/08, Lex nr 511972).

Wyrok TK z dnia 8 grudnia 2009 r., SK 34/08, OTK-A 2009/11/165, Dz.U.2009/215/1675

Standard: 3461 (pełna treść orzeczenia)