Komisja śledcza a ochrona wolności i praw obywatelskich

Zarówno zakres działania komisji śledczej, jak i stosowana przez nią procedura nie mogą prowadzić do naruszania chronionych konstytucyjnie wolności i praw. Aczkolwiek przedmiotem tzw. śledztwa sejmowego może być działalność organów i instytucji podlegających kontroli sejmowej, a w konsekwencji - osób wchodzących w ich skład bądź stanowiących ich urzędnicze zaplecze, to przed komisję wzywane są spośród tych osób przede wszystkim te, które mają jedynie związek z badaną sprawą.

Trybunał akcentuje przesłanki poprawności przesłuchiwania osób wezwanych przez komisję śledczą ze względu na związanie członków komisji śledczej przepisami kodeksu postępowania karnego. Nieprzestrzeganie tych norm może łatwo prowadzić do naruszania czci i dobrego imienia osób wzywanych przez komisję śledczą. W tym zakresie obowiązki członków komisji śledczej wynikają nie tylko z art. 11i ustawy z 21 stycznia 1999 r., ale również z art. 104 ust. 2 Konstytucji, zawierającego treść ślubowania poselskiego, obejmującego m.in. zobowiązanie posła do przestrzegania Konstytucji i innych praw Rzeczypospolitej Polskiej, przede wszystkim zaś z art. 30 Konstytucji, zobowiązującego każdą władzę publiczną i jej przedstawicieli do poszanowania i ochrony godności człowieka, i art. 47 Konstytucji, zgodnie z którym każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia (P. Wiliński, Procesowe aspekty przesłuchania świadka przed sejmową komisją śledczą [w:] P. Wiliński, O. Krajniak, B. Guzik, Prawo wobec wyzwań współczesności, t. 3, Poznań 2006, s. 47-54).

Trybunał Konstytucyjny przypomina, że wobec osób wezwanych przez komisję śledczą obowiązują reguły ochronne procedury karnej (Z. Kwiatkowski, Zakazy dowodowe w procesie karnym, Kraków 2005, s. 277-310).

Ani Konstytucja, ani ustawy nie upoważniają komisji sejmowej do rozszerzenia uprawnień kontrolnych Sejmu na osoby prywatne lub przedsiębiorców w sytuacji podejrzenia ewentualnego, nieuprawnionego wpływania tych podmiotów na działalność ministrów i innych osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe. Sfera autonomii osób prywatnych i przedsiębiorców jest ustalona normami konstytucyjnymi oraz ustawowymi. Jest to sfera fundamentalna dla statusu jednostki. Granice autonomii określone są także normami konstytucyjnymi i ustawowymi. Oddziaływanie podmiotów władzy publicznej na osoby prywatne i przedsiębiorców jest zarówno z punktu widzenia materialnego, jak i proceduralnego określone ustawami. Konstytucyjne wolności i prawa jednostki mogą być ograniczane, ale tylko w drodze ustawy, wyłącznie ze względu na wartości określone w art. 31 ust. 3 Konstytucji i jedynie w takim zakresie, który nie skutkuje naruszeniem istoty tych wolności lub praw.

Artykuł 2 pkt 6 zaskarżonej uchwały, gdyby miał być uznany za konstytucyjnie dopuszczalny, oznaczałby legitymizowanie rozszerzenia zakresu kontroli Sejmu na wszelkie zachowania osób prywatnych i przedsiębiorców podlegających jurysdykcji sądowej. Oznaczałoby to, że dowolna sprawa, arbitralnie wskazana przez Sejm jako przedmiot działania komisji śledczej, umożliwiałaby Sejmowi sprawowanie kontroli sejmowej nad osobami prywatnymi i przedsiębiorcami, realizowanej środkami właściwymi dla prowadzenia śledztwa z pominięciem drogi sądowej. W konsekwencji konstytucyjne i ustawowe granice działania władzy publicznej i gwarancje sądowe wobec jednostki mogłyby być uchylane uchwałą Sejmu. Prowadziłoby to do likwidacji funkcji gwarancyjnej Konstytucji i ustaw. Byłby to powrót do sytuacji, o której zasadnie mówiono, że tak długo, jak pracuje parlament, tak długo nie można mieć pewności ani co do swego życia, ani wolności ani własności. Sejm nie ma prawa do zmiany konstytucyjnego i ustawowego statusu jednostki mocą własnej uchwały. Przyjęcie dopuszczalności konstrukcji zawartej w analizowanym przepisie uchwały sejmowej oznaczałoby zmianę konstytucyjnego porządku państwa, gdyż stwarzałoby możliwość kształtowania statusu jednostki (i gwarancji tego statusu) nie przez normy konstytucyjne i ustawowe, ale także przez przepisy zawarte w uchwale Sejmu niezgodne z Konstytucją i ustawami.

Odrębną kwestią jest wzywanie przez komisję śledczą celem złożenia zeznań osób prywatnych lub przedsiębiorców, co jest prawnie dopuszczalne, jednak ze względu na fakt, że przedmiotem kontroli są działania ministrów, a nie zachowania osób prywatnych lub przedsiębiorców

Wyrok TK z dnia 22 września 2006 r., U 4/06, OTK-A 2006/8/109, M.P.2006/66/680

Standard: 3336 (pełna treść orzeczenia)