Ustalanie wysokości wierzytelności przysługującej małżonkom

Rozstrzygnięcie w postępowaniu o podział majątku, że każdemu z małżonków przysługiwać będzie dane prawo po połowie lub w innym ustalonym przez sąd ułamku, wywołuje skutek w postaci ograniczenia uprawnień małżonka do tego właśnie przyznanego mu ułamka.

W odniesieniu do wierzytelności oznacza to, że każdy z małżonków będzie mógł domagać się od dłużnika tylko połowy wierzytelności bądź tego ułamka, który mu został przez sąd przyznany. Do czasu natomiast podziału majątku wspólnego każdy z małżonków, jako współuprawniony wierzyciel, mógł w ramach zachowania praw obu współwierzycieli dochodzić od dłużnika całej wierzytelności. Także więc z tego punktu widzenia rozstrzygnięcie w postępowaniu o podział majątku wspólnego powoduje zmianę sytuacji prawnej obu małżonków w odniesieniu do przysługującego im majątku.

Uzasadnienie uchwały SN III CZP 18/70 wskazuje wprawdzie, że Sąd Najwyższy reprezentował pogląd, iż konieczne jest określenie wartości roszczenia, jednakże dotyczyło to sytuacji, gdy całą wierzytelność przyznaje się jednemu małżonkowi, a na rzecz drugiego zasądza się spłaty. Jest wówczas oczywiste, że do określenia wysokości spłaty niezbędne jest uprzednie ustalenie wartości roszczenia. Jednakże i w takiej sytuacji ustalenie to nie ma mocy wiążącej w stosunku do dłużnika wierzytelności. Małżonek, któremu przyznano wierzytelność w całości, będzie mógł ją zrealizować w drodze odpowiedniego powództwa przeciwko dłużnikowi. Jeżeliby wynik procesu lub egzekucji był dla małżonka, któremu przyznano roszczenie, mniej korzystny niż kwota przyjęta do rozliczenia w postępowaniu o podział majątku, małżonek ten będzie mógł skorzystać z rękojmi przewidzianej w art. 1046 k.c.

Te wszystkie czynności są zbędne, gdy wierzytelność ulega podziałowi pomiędzy małżonków. Każdy z nich może wówczas wystąpić z samodzielnym roszczeniem przeciwko dłużnikowi o tę część wierzytelności, która jemu została przyznała, a wynik tego procesu nie będzie mieć wpływu na uprawnienia drugiego małżonka.

W postępowaniu o podział majątku ustalanie wysokości wierzytelności nie jest w takiej sytuacji potrzebne ani do rozstrzygnięcia sprawy podziału, ani do rozliczeń między małżonkami. Sąd musi wprawdzie ustalić skład i wartość majątku podlegającego podziałowi - wymaga tego bowiem art. 684 k.p.c. mający odpowiednie zastosowanie w sprawach o podział majątku wspólnego, a jest to także niezbędne do właściwego wymiaru opłat sądowych - jednakże to ustalenie wartości nie ma, jak już wspomniano, wpływu na określenie ułamka wierzytelności przyznanej każdemu z małżonków.

Uchwała SN z dnia 19 grudnia 1973 r., III CZP 65/73

Standard: 30664 (pełna treść orzeczenia)