Demokratyzm (zasada demokratyzmu - demokratyczne państwo)

Zasada demokratyzmu, rozumiana jako jeden z elementów demokratycznego państwa prawnego, o którym stanowi art. 2 Konstytucji oznacza nie tylko obowiązek nasycenia wartościami demokratycznymi stanowionego prawa, lecz także oparcie na rygorach demokracji całego procesu tworzenia, interpretowania i stosowania prawa (por. W. Sokolewicz, ibidem, s. 11, T. Górzyńska, Zasada praworządności i legalności (w:) Zasady podstawowe polskiej Konstytucji, red. W. Sokolewicz, Warszawa 1998, s. 94). Równocześnie demokratyzm wymaga takiego ukształtowania i funkcjonowania instytucji i procedur demokratycznych, które respektować będą wymogi państwa prawnego. Ponadto, jak wskazuje się w literaturze przedmiotu, demokracja jest na tyle ogólnym i wieloznacznym pojęciem, że wymaga skonkretyzowania przez odniesienie do konstytucyjnych "równoległych" zasad, takich jak: suwerenności narodu, podziału i równoważenia się władz, wolności politycznych jednostki, pluralizmu politycznego, społeczeństwa obywatelskiego, wolnych wyborów (por. W. Sokolewicz, ibidem, s. 15). W tym kontekście, demokratyzm, rozumiany jako immanentny element zasady demokratycznego państwa prawnego, odnosi się przy tym nie tylko do obowiązku zapewnienia suwerenowi wyboru swych przedstawicieli w demokratycznych wyborach parlamentarnych, czy też zagwarantowania pluralizmu politycznego, lecz także dotyczy kwestii oddolnego, swobodnego organizowania się obywateli. Dlatego też Trybunał podtrzymuje w niniejszej sprawie tezę wyrażoną w sprawie o sygn. K 27/95, zgodnie z którą materialny aspekt zasady demokratycznego państwa prawnego wymaga, aby prawo wyrażało wartości odpowiadające demokratycznemu charakterowi państwa, w tym wolności zrzeszania się. Obywatele pragnący jednoczyć swą działalność, mają swobodę dokonywania wyboru formy prawno-organizacyjnej w zależności od celów, jakie zamierzają realizować.

Wyrok TK z dnia 11 lipca 2012 r., K 8/10, OTK-A 2012/7/78, Dz.U.2012/837

Standard: 517 (pełna treść orzeczenia)

W demokratycznym państwie prawnym obywatele mogą osobiście uczestniczyć w kierowaniu sprawami publicznymi. Demokracja zakłada możliwie szerokie włączenie obywateli - w rozmaitych formach - w procesy podejmowania decyzji politycznych. W szczególności prawodawca powinien ułatwiać obywatelom wyrażanie opinii w przedmiocie podejmowanych decyzji, tak aby zapewnić wszystkim udział w debacie publicznej na zasadzie równości szans. Jest to szczególnie ważne dla tych grup społecznych, które maja w praktyce ograniczone możliwości wyrażania poglądów w środkach masowego przekazu. Jedną z form wyrażania opinii mogą być rozmaite formy konsultacji otwarte dla ogółu obywateli, ustawa może przewidywać również obowiązkowe konsultowanie projektowanych aktów prawotwórczych z podmiotami, których bezpośrednio dotyczy dany akt. Konstytucja pozostawia w tej materii szeroki zakres swobody ustawodawcy, jeżeli jednak prawo przewiduje w danym przypadku określone formy udziału obywateli w procesach podejmowania decyzji politycznych, to organy państwowe nie mogą naruszać istoty zagwarantowanych uprawnień.

Trybunał podkreśla z naciskiem, że w systemie ustrojowym państwa musi istnieć należne miejsce dla woli mieszkańców znajdującej wyraz w przeprowadzonych konsultacjach społecznych. W demokratycznym państwie prawnym nie można jednak wiązać konsekwencji prawnych z wadami praktyki w dziedzinie konsultacji, jeżeli prawo nie tworzy jednoznacznego standardu wymagań, jakie mają być spełnione w tym zakresie. Trybunał podkreśla ważkość i aktualność swego dotychczasowego orzecznictwa, w którym uznał znaczenie braku konsultacji dla stwierdzenia wadliwości postępowania ustawodawczego, jeżeli konsultacje te były wymagane ustawą. Nie oznacza to oczywiście, że wyniki konsultacji są wiążące dla ustawodawcy. Nie może on jednak uchylić się od spełnienia swoich obowiązków związanych z tworzeniem prawa, jeśli owe obowiązki są przez przepisy prawa określone jako zespół obligatoryjnych wymagań.

Wyrok TK z dnia 18 lutego 2003 r., K 24/02, OTK-A 2003/2/11, Dz.U.2003/38/334

Standard: 518 (pełna treść orzeczenia)