Powództwo o ustalenie, że dany przedmiot należy do majątku objętego wspólnością ustawową

Sam fakt odpłatnego nabycia nieruchomości w czasie trwania związku małżeńskiego nie wyłącza tego, że nieruchomość ta może stanowić osobisty majątek małżonka w wyniku surogacji. Przy czym ciężar dowodu tej okoliczności spoczywa na tym z małżonków, który tak twierdzi. W szczególności obowiązany jest on wskazać konkretnie środki finansowe, za które ją nabył.

Swoisty "automatyzm" zaliczania przedmiotów nabytych przez małżonków w czasie trwania wspólności ustawowej do ich majątku wspólnego powoduje, że np. w wypadku nabycia własności nieruchomości bez znaczenia jest nawet to, czy w księdze wieczystej zostaje ujawnione jedno z małżonków, czy też oboje.

Wpisanie nieruchomości w księdze wieczystej na nazwisko jednego z małżonków nie wyłącza tego, że jest ona objęta wspólnością i po ustaniu małżeństwa staje się, ujmując w uproszczeniu, współwłasnością po połowie.

W razie powstania niezgodności między stanem prawnym wynikającym z księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym wskutek nabycia prawa własności nieruchomości przez jednego z małżonków i wpisania go jako wyłącznego właściciela tej nieruchomości do księgi wieczystej, drugi z małżonków może wytoczyć powództwo z art. 10 u.k.w.h. podlegające rozpoznaniu w postępowaniu mającym charakter sporu o prawo własności. W tym postępowaniu na pozwanym małżonku, spoczywa ciężar dowodu, że prawo wpisane w księdze wieczystej na jego rzecz, nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej, stanowi majątek osobisty.

 Wyrok SN z dnia 21 lutego 2013 r., I CSK 586/12

Standard: 66783 (pełna treść orzeczenia)

Jeżeli w sprawie z powództwa jednego z małżonków przeciwko osobie trzeciej o ustalenie, że określony przedmiot należy do majątku wspólnego, drugie z małżonków zakwestionuje zasadność takiego żądania, to powód nie może nadal powoływać się na to, iż działa w ramach zwykłego zarządu majątkiem wspólnym.

Wobec braku zgody między małżonkami co do istnienia wspólnego prawa wymagającego ochrony, samodzielne działanie jednego z nich musi już być uznane za przekraczające zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym.

Tym samym po stronie małżonka występującego w tej sytuacji z powództwem o ustalenie w sporze z osobą trzecią składu majątku wspólnego zachodzi brak pełnej legitymacji procesowej. W praktyce brak ten będzie mógł być (odmiennie niż przy współuczestnictwie biernym) skutecznie sanowany w drodze odpowiedniego przekształcenia podmiotowego takiego procesu. Drugie z małżonków, przecząc zasadności wniesionego powództwa, nie przystąpi bowiem do sprawy w charakterze powoda (art. 195 § 1 i 2 k.p.c.) lub uczyni to w tym celu, aby - zgodnie ze swoim stanowiskiem - cofnąć powództwo ze zrzeczeniem się roszczenia. Także taka czynność ze strony tego małżonka nie byłaby skuteczna (art. 73 § 2 zdanie ostatnie k.p.c.).

Nieskuteczne byłoby poszukiwanie rozwiązania tej sytuacji w drodze dopuszczenia po stronie drugiego z małżonków interwencji głównej (art. 75 k.p.c.), gdyż sprawa - w świetle żądania pozwu - toczy się o ustalenie, że określona rzecz wchodzi także do jego majątku wspólnego.

Przy uznaniu jednak, że wytoczenie powództwa w takiej sytuacji wykracza poza zakres zwykłego zarządu majątkiem wspólnym, przyjąć należy, że spór między małżonkami nie może być rozstrzygnięty w tak wszczętym procesie. Wobec braku zgody drugiego z małżonków na złożenie takiego pozwu, powodowi pozostaje możliwość zwrócenia się do sądu o zezwolenie na dokonanie takiej czynności (art. 39 k.r.o. w związku z art. 565 § 1 k.p.c.). Sąd ten oceni, czy wystąpienia z takim żądaniem wymaga dobro rodziny, rozstrzygnięcie zaś co do udzielenia zezwolenia przesądzi tym samym kwestię czynnej legitymacji procesowej w sprawie o ustalenie. Staną się wówczas nieaktualne również wątpliwości - podniesione przez Sąd Wojewódzki - co do tego, czy wyrok wydany w takiej sprawie byłby wiążący dla obojga małżonków.

Uchwała SN z dnia 2 lipca 1985 r., III CZP 37/85

Standard: 32396 (pełna treść orzeczenia)