Dopuszczalność orzeczenia postanowieniem wstępnym o nieważności umowy majątkowej w sprawie o podział majątku

W postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd może postanowieniem wstępnym orzec o nieważności zawartej między małżonkami majątkowej umowy zmieniającej ustrój ustawowy.

kodeks postępowania cywilnego dąży do skoncentrowania w postępowaniu o zniesienie współwłasności i o dział spadku wszystkich sporów, jakie wynikają między współwłaścicielami bądź współspadkobiercami. Z tego też względu Sąd Najwyższy wypowiedział już pogląd w orzeczeniu z dnia 6.III.1967 r. II CR 76/67, że w sprawie o dział spadku sąd nie może odesłać uczestników na drogę procesu w celu ustalenia, czy własność nieruchomości została przeniesiona przez spadkodawcę na spadkobiercę na podstawie czynności inter wiwos. Dodać należy, że w sprawie tej chodziło również o zagadnienie ważności umowy, od którego zależało ustalenie, czy dana nieruchomość wejdzie w skład spadku czy nie.

W tych warunkach należy analogicznie przyjąć że w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności sąd nie może odesłać małżonków na drogę procesu w kwestii ważności zawartej przez nich umowy majątkowej, od której zależy zaliczenie danego przedmiotu od majątku wspólnego lub odrębnego, lecz obowiązany jest zagadnienie to rozstrzygnąć samodzielnie.

Sąd Najwyższy w uchwale Pełnego Składu Izby Cywilnej dokonał już rozszerzającej wykładni art. 685 k.p.c., przyjmując, że z chwilą wszczęcia postępowania o dział spadku nie może się toczyć odrębne postępowanie o stwierdzenie zasiedzenia przez jednego ze spadkobierców nieruchomości, stanowiącej poprzednio własność spadkodawcy i wchodzącej w skład spadku, i że w sytuacji takiej sąd może orzec w postanowieniu wstępnym o stwierdzeniu zasiedzenia (uchwała z dnia 15.XII.1969 r. III CZP 12/69).

Skoro więc, mimo że art. 685 k.p.c. mówi tylko o sporze o przynależność pewnego przedmiotu do spadku, Sąd Najwyższy uznał za dopuszczalne rozstrzygnięcie w postanowieniu wstępnym o zasiedzeniu, to nie ma również przeszkód, aby w postanowieniu wstępnym orzec o nieważności umowy, od której zależeć będzie - podobnie jak przy zasiedzeniu - czy pewne przedmioty wejdą w skład spadku.

Gdyby zająć stanowisko, że sąd prowadzący postępowanie o podział majątku wspólnego nie mógłby wydać zgodnie z art. 618 § 1 k.p.c. postanowienia wstępnego w sprawie ważności majątkowej umowy małżeńskiej, to w takim razie strony zostałyby pozbawione możności uzyskania frontalnego rozstrzygnięcia w istotnej dla nich sprawie. Rozstrzygnięcie pośrednie stanowiące tylko przesłankę ustalenia składu majątku wspólnego nie byłoby objęte powagą rzeczy osądzonej i nie zaspokajałoby interesów stron.

Uchwała SN z dnia 7 lipca 1971 r., III CZP 35/71

Standard: 30296 (pełna treść orzeczenia)