Immunitet parlamentarny - materialny
Immunitet parlamentarny (art. 105 konstytucji)
Art. 105 ust. 1 Konstytucji ustanawia immunitet materialny za działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego. Poseł nie może zostać pociągnięty przed sądem lub innym organem (poza samym Sejmem) do odpowiedzialności za naruszenie przepisu prawa (karnego, cywilnego, administracyjnego, i każdej innej dziedziny prawa), jeśli tylko działanie stanowiące naruszenie wchodziło w zakres sprawowania mandatu poselskiego. Na materialny charakter tego immunitetu wskazuje jego trwanie po wygaśnięciu mandatu. Jednocześnie przepis ten całkowicie wyłączył immunitet materialny w przypadku naruszenia praw osób trzecich.
Ponieważ prawo cywilne reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi (art. 1 k.c.), w zasadzie wszystkie ewentualne naruszenia prawa cywilnego przez posłów zostały wyłączone z immunitetu materialnego. W to miejsce Konstytucja wprowadziła immunitet formalny, tj. zakaz wszczynania przeciwko posłom postępowań cywilnych bez zgody Sejmu. Immunitet formalny nie wyłącza pociągnięcia posła do odpowiedzialności za naruszenie praw innych osób, lecz w przypadku odpowiedzialności cywilnej wymaga zgody Sejmu (zgodna na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej została uregulowana oddzielnie).
Postanowienie SN z dnia 2 września 2024 r., I CSK 1401/22
Standard: 85045 (pełna treść orzeczenia)
Istotą immunitetu materialnego (indemnitetu) jest ograniczanie, zmiana charakteru lub wyłączenie odpowiedzialności za czyny powiązane w określony sposób ze sprawowaniem mandatu parlamentarnego (zob. sygn. SK 8/13). Przy tym należy zauważyć, że z terminem "odpowiedzialność" nie łączy się żadnego przymiotnika, który relatywizowałby czyny objęte tym immunitetem do konkretnej gałęzi czy dziedziny prawa. Z tego można wnosić, że obejmuje on wszelkie formy odpowiedzialności; oprócz odpowiedzialności karnej (sensu largo), odnosi się zatem do odpowiedzialności cywilnej, administracyjnej, na tle prawa pracy itp. (sygn. SK 8/13). Nie ma też powodów do wyłączania immunitetu materialnego w odniesieniu do innych, szczególnych rodzajów odpowiedzialności, np. odpowiedzialności dyscyplinarnej czy zawodowej
W ocenie Trybunału, immunitet materialny wyklucza całkowity brak bezprawności danego rodzaju czynów (poseł i senator ponosi za nie odpowiedzialność przed Sejmem lub Senatem) oraz jej sankcjonowania (bo odpowiedzialność ta ma być egzekwowana przed określonym organem). Jednocześnie tego rodzaju immunitet przekształca charakter bezprawności tychże czynów, gdyby któryś z nich wypełniał znamiona czynu zabronionego przez ustawę karną (zasadniczo odpowiedzialność karna może być egzekwowana wyłącznie przed organami władzy sądowniczej, do których niewątpliwie nie zalicza się parlamentu) (sygn. SK 8/13).
Trybunał w postanowieniu o sygn. SK 8/13 wywiódł, że immunitet materialny ma charakter:
1) bezwzględny (niewzruszalny) - w stosunku do innych niż Sejm organów - ponieważ Konstytucja sama nie przewiduje ani nie dopuszcza żadnej procedury jego zniesienia lub ograniczenia;
2) absolutny, gdyż nie ma możliwości jego uchylenia przez izbę bądź zrzeczenia się przez zainteresowanego;
3) trwały, bo ochrona immunitetowa przysługuje zarówno w toku sprawowania, jak i po wygaśnięciu mandatu;
4) częściowy, jako że jego zakres przedmiotowy obejmuje "działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu" poselskiego, a więc chroni tylko pewną (wąską) sferę działalności poselskiej.
Z uwagi na konieczny związek ze sprawowaniem mandatu, czyn objęty immunitetem materialnym musi nastąpić w czasie trwania mandatu, a nie przed jego nabyciem czy też po jego wygaśnięciu.
Dalsze przedmiotowe ograniczenie immunitetu materialnego dotyczy sytuacji, w której działaniami wynikającymi ze sprawowania mandatu poseł naruszy prawa osób trzecich (wówczas ustawa zasadnicza nie wyłącza ani materialnie nie ogranicza szeroko rozumianej odpowiedzialności, lecz tylko wymaga - dla pociągnięcia go do odpowiedzialności sądowej - zgody Sejmu, a więc jest to specyficzna postać immunitetu formalnego).
Wyrok TK z dnia 21 kwietnia 2016 r., K 2/14
Standard: 3324 (pełna treść orzeczenia)
Standard: 54548