Zwrot spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia; przywrócenie stanu poprzedniego (art. 415 k.p.c.)

Art. 415 zdanie pierwsze k.p.c. (mający zastosowanie także w postępowaniu kasacyjnym) nie stanowi materialnoprawnej podstawy roszczenia o zwrot spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia.

Ocena zasadności roszczenia restytucyjnego powinna być przeprowadzona na podstawie zindywidualizowanej analizy, opartej na wszechstronnym rozważeniu konkretnych okoliczności sprawy.

Regulacje Kodeksu postępowania cywilnego dotyczące wniosku restytucyjnego mają charakter procesowy i ustanawiają uproszczony sposób dochodzenia tego roszczenia, ale jego podstawę materialnoprawną stanowią przepisy prawa materialnego, w szczególności o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 405 i następne k.c., w tym art. 409 i 410 k.c.). Można więc powiedzieć, że wniosek restytucyjny jest równoważny powództwu o zwrot nienależnego świadczenia w rozumieniu art. 410 k.c. (wyroki SN z dnia 15 lutego 2013 r., I CSK 323/12 i z dnia 27 maja 2014 r., II PK 242/13), a jego uwzględnienie tworzy stan osądzenia sprawy o zwrot spełnionego świadczenia (uzasadnienie wyroku z dnia 26 listopada 2013 r., II PK 65/13).

Orzeczenie o zwrocie spełnionego świadczenia może być wydane wyłącznie w wyroku kończącym postępowanie w sprawie (wyrok z dnia 8 października 2010 r., II PK 37/10) i dlatego złożenie przez stronę wniosku restytucyjnego (którego rozpoznanie wymaga zachowania konstytucyjnego standardu postępowania dwuinstancyjnego) uniemożliwia wydanie przez sąd kasacyjny wyroku reformatoryjnego, choćby były spełnione przesłanki z art. 398[16] k.p.c. (wyroki SN z dnia 3 lipca 2013 r., I PK 62/13 oraz z dnia 13 marca 2014 r., I PK 193/13

Wyrok SN z dnia 18 czerwca 2024 r., III PSKP 5/24

Standard: 86053 (pełna treść orzeczenia)

Podstawą roszczenia restytucyjnego (art. 398[15] § 1 k.p.c. w związku z art. 415 k.p.c.) są przepisy Kodeksu cywilnego (zob. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2012 r., II PZP 1/12. W konsekwencji przepisy Kodeksu postępowania cywilnego, które dotyczą roszczenia restytucyjnego, są wyłącznie przepisami o charakterze proceduralnym i ustanawiają tylko uproszczony tryb dochodzenia tego roszczenia, a jego podstawę materialnoprawną stanowią przepisy Kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu (nienależnym świadczeniu).

Możliwość złożenia wniosku restytucyjnego jest dodatkowym przywilejem strony i w związku z tym do jej wyboru pozostawiono skorzystanie z uproszczonej formy zwrotu spełnionego lub wyegzekwowanego świadczenia lub dochodzenie go w osobnym procesie. Zatem wniosek restytucyjny jest równoważny powództwu o zwrot nienależnego świadczenia w rozumieniu art. 410 k.c. Jego pozytywne rozstrzygnięcie przez sąd tworzy stan osądzenia sprawy o zwrot spełnionego świadczenia niezależnie od ewentualnych uchybień polegających na niezastosowaniu właściwych przepisów prawa materialnego dotyczących bezpodstawnego wzbogacenia (nienależnego świadczenia). Inaczej rzecz ujmując, nawet wadliwe z punktu widzenia przepisów prawa materialnego pozytywne rozstrzygnięcie o wniosku restytucyjnym, opierające się na poglądzie, że to wyłącznie art. 415 k.p.c. stanowi materialnoprawną podstawę roszczenia, nie uchyla powagi rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.) co do obowiązku zwrotu spełnionego świadczenia. O przedmiocie osądzenia sprawy w tym zakresie przesądza bowiem treść rozstrzygnięcia sądu o żądaniu strony (wniosku) zamieszczona w sentencji wyroku.

Wyrok SN z dnia 26 listopada 2013 r., II PK 65/13

Standard: 86054 (pełna treść orzeczenia)