Potrącenie w postępowaniu odwoławczym; termin oświadczenia o potrąceniu; art. 381 k.p.c.

Zarzut potrącenia nie podlega merytorycznemu rozpoznaniu, gdy jest spóźniony. Stosownie do przepisu art. 203[1] § 2 k.p.c., pozwany może podnieść zarzut potrącenia nie później niż przy wdaniu się w spór albo w terminie dwóch tygodni od dnia, gdy jego wierzytelność stała się wymagalna. 

Wyrok SA w Katowicach z dnia 14 marca 2023 r., V ACa 324/21

Standard: 83420 (pełna treść orzeczenia)

Potrącenie jest czynnością materialnoprawną, której celem jest doprowadzenie do wygaśnięcia wzajemnych zobowiązań (art. 498 k.p.c.), drogą jednostronnego oświadczenia materialnoprawnego wywołującego skutek prawny, niezależnie od woli uprawnionego do wierzytelności objętej potrąceniem, od chwili złożenia go w taki sposób, ażeby druga strona mogła zapoznać się z jego treścią (art. 499 k.c. i 61 k.c.).

Potrącenie jest uprawnieniem wierzyciela wzajemnego. W świetle przepisów prawa materialnego regulujących tę instytucję jest obojętne, kiedy oświadczenie o potrąceniu zostanie złożone. Okoliczność, że określona wierzytelność jest objęta postępowaniem sądowym, nie wyklucza jej skutecznego potrącenia w jakiejkolwiek fazie postępowania sądowego. Potrącenie w świetle kodeksu cywilnego jest uprawnieniem wierzyciela dla którego rozpoczęła się „faza kompensacyjna”. Powstanie możliwości potrącenia nie stwarza obowiązku jego dokonania. Granicą czasową skorzystania z tego uprawnienia materialnoprawnego jest zakończenie fazy kompensacyjnej z powodu odpadnięcia przesłanek, w szczególności na skutek zapłaty jednej z wierzytelności, czy jej wygaśnięcia na innej podstawie.

Procesowy zarzut potrącenia, czy to kształtujący (oświadczenie woli o potrąceniu – art. 499 k.c – złożone w procesie i zgłoszenie zarzutu procesowego z tym związanego), czy to informujący o dokonanym poza procesem potrąceniu (zarzut nieistnienia dochodzonej wierzytelności) jako czynności procesowe, polegające na powołaniu się na fakty, które nastąpiły bądź następują w toku postępowania i wynikające z nich skutki prawne, podlegają normom postępowania regulującym kwestie, do kiedy te fakty mogą być przytaczane.

W rozpoznawanej sprawie pozwany złożył oświadczenie o potrąceniu już po wydaniu wyroku przez Sąd I instancji. Jakkolwiek sam skutek potrącenia (wzajemne umorzenie do wysokości wierzytelności niższej – art. 498 § 2 k.c.) następuje z mocą wsteczną, tj. następuje z chwilą gdy potrącenie stało się możliwe (art. 499 k.c.) to możliwość podniesienia procesowego zarzutu potrącenia powstaje dopiero w chwili, gdy wierzyciel wzajemny złożył oświadczenie woli o potrąceniu. Jak już wcześniej wskazano takie oświadczenie wierzyciel ten może złożyć w każdym czasie – w fazie kompensacyjnej – gdyż jest to jego prawo podmiotowe, z którego może, lecz nie musi skorzystać.

Jeśli, jak w rozpoznawanej sprawie, materialnoprawne oświadczenie o potrąceniu wierzytelności zostało złożone już po wydaniu wyroku przez Sąd I instancji, procesowy zarzut potrącenia (wygaśnięcia wierzytelności dochodzonej w sprawie) może być zgłoszony w postępowaniu apelacyjny. Identyczny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 sierpnia 2016 r, II CZ 83/16).

Wyrok SA w Krakowie z dnia 7 października 2016 r., I ACa 1185/16

Standard: 5078 (pełna treść orzeczenia)