Wyłączenie sędziego na podstawie art. 48 § 3 i art. 413 k.p.c.

Z uwagi na wznowieniowy charakter postępowania przewidzianego w art. 679 k.p.c., w orzecznictwie przyjmuje się, iż przepis art. 48 § 3 k.p.c. może mieć zastosowanie do tego postępowania. Taka wykładnia art. 48 § 3 k.p.c. nie uzasadnia jednak przyjęcia, że na mocy tego przepisu sędzia jest wyłączony od rozpoznania kolejnej skargi o wznowienie postępowania w danej sprawie, jeżeli rozstrzygnął, przez oddalenie skargi, o braku podstaw do wznowienia postępowania w tej sprawie na skutek skargi wcześniejszej. O wyłączeniu sędziego z mocy ustawy można byłoby mówić wówczas, gdyby o skardze o wznowienie postępowania rozstrzygał sędzia, który orzekał w sprawie, której dotyczyła ta skarga,

Postanowienie SN z dnia 30 października 2013 r., II CSK 628/12

Standard: 35761 (pełna treść orzeczenia)

Wyjątkowe i wyczerpujące uregulowanie w art. 48 i art. 413 k.p.c. przyczyn wyłączenia sędziego z ustawy sprzeciwia się rozszerzającej interpretacji tych norm procesowych. Zważyć jednocześnie należy, że każda z nich nieco inaczej precyzuje zakres wyłączenia.

Na podstawie art. 48 § 3 k.p.c. sędzia jest wyłączony od orzekania co do skargi o wznowienie postępowania, zaś w myśl art. 413 k.p.c. wyłączony jest od orzekania w postępowaniu ze skargi o wznowienie postępowania. Natomiast nieważność postępowania zachodzi, jeżeli sędzia wyłączony z mocy ustawy brał udział w rozpoznaniu sprawy (sprawy o wznowienie) art. 379 pkt 4) k.p.c.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego rozpoznanie sprawy w kontekście instytucji wyłączenia sędziego wykłada się bardzo szeroko. Takie wyłączenie obejmuje wyłączenie sędziego nie tylko od wydania kolejno następującego orzeczenia, ale wyłącza go „raz na zawsze” od udziału w rozpoznawaniu sprawy. Innymi słowy, wyłączenie sędziego od rozpoznania sprawy dotyczy całego jej toku, aż do prawomocnego jej zakończenia (wyrok SN z dnia 14 maja 2003 r., I CK 416/02).

Zakres wyłączenia sędziego z mocy ustawy jest bardzo szeroko rozumiany w piśmiennictwie. Przyjmuje się, że wyłączenie obejmuje każdą czynność sędziego, i to zarówno na rozprawie, jak i poza nią oraz gdy sędzia działa jako sędzia wyznaczony albo sąd wezwany.

Ratio legis przepisów wprowadzających instytucję wyłączenia sędziego jest oczywista i sprowadza się do eliminowania wszelkich przyczyn, mogących wywoływać jakichkolwiek wątpliwości co do bezstronności i obiektywizmu sędziego w rozpoznawaniu określonej sprawy (zob. uzasadnienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 lipca 2004 r., SK 19/02).

Brak jest jakichkolwiek racjonalnych argumentów, aby zakres wyłączenia sędziego w postępowaniu ze skargi o wznowienie postępowania ograniczać do wydania orzeczenia odnoszącego się wprost do skargi lub wydawania innych orzeczeń w toku wznowionego postępowania. Należy przyjąć, że sędzia, wyłączony na podstawie art. 48 § 3 k.p.c. lub art. 413 k.p.c., wyłączony jest od udziału w całym postępowaniu ze skargi o wznowienie postępowania. Wyłączenie obejmuje wszystkie czynności wchodzące w zakres badania dopuszczalności wznowienia oraz rozpoznawania skargi.

Udział sędziego wyłączonego z mocy ustawy w postępowaniu ze skargi o wznowienie postępowania powoduje nieważność tego postępowania, którą sąd II instancji w granicach zaskarżenia bierze pod uwagę z urzędu (art. 378 § 1 w zw. z art. 379 pkt 4 k.p.c.). W takiej sytuacji sąd II instancji uchyla zaskarżone orzeczenie, znosi postępowanie w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazuje sprawę sądowi I instancji do ponownego rozpoznania (art. 386 § 2 k.p.c.). Jak wynika z treści cyt. przepisów, zniesienie postępowania dotyczy wyłącznie postępowania dotkniętego nieważnością, przy czym zakres ten ściśle związany jest z konkretną przyczyną nieważności.

W sytuacji gdy nieważność postępowania jest skutkiem udziału w nim sędziego wyłączonego z mocy ustawy, znosi się postępowanie, które toczyło się z udziałem tego sędziego. Tak więc zniesienie postępowania może dotyczyć całego postępowania, jakie toczyło się przed sądem, lub tylko części tego postępowania. W sytuacji zaś, gdy sędzia wyłączony z mocy ustawy brał wyłącznie udział w wydaniu orzeczenia, sąd II instancji poprzestanie na uchyleniu samego orzeczenia.

Postanowienie SN z dnia 26 kwietnia 2007 r., II CSK 536/06

Standard: 29265 (pełna treść orzeczenia)