Dziedziczenie roszczenia o zadośćuczynienie; wytoczenie powództwa za życia poszkodowanego (art. 445 § 3 k.c.)

Konstrukcja art. 445 § 3 k.c., przesądzająca, że roszczenie o zadośćuczynienie ma charakter ściśle osobisty, stanowi zarazem wyraz woli ustawodawcy, aby odróżnić bezpośrednio poszkodowanego od innych, pośrednio poszkodowanych, którzy mogą nabyć roszczenie dopiero po śmierci bezpośrednio poszkodowanego i to tylko przy spełnieniu dodatkowych przesłanek. Gdyby osoby najbliższe poszkodowanego mogły być same kwalifikowane jako poszkodowani i nabyć, niezależne od bezpośrednio poszkodowanego, własne roszczenie o zadośćuczynienie, które odrywałoby się od roszczenia bezpośrednio poszkodowanego, cel tego przepisu byłby niezrozumiały.

Wyrok SN z dnia 25 listopada 2021 r., I PSKP 10/21

Standard: 61387 (pełna treść orzeczenia)

Roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za naruszenie dóbr osobistych przechodzi na następcę prawnego pod tytułem ogólnym osoby prawnej, gdy powództwo o jego zasądzenie zostało wytoczone przed jej ustaniem (art. 448 w zw. z art. 445 § 3 i w zw. z art. 43 k.c.).

Dobra osobiste, których przykładowy katalog zawiera art. 23 k.c., są to pewne wartości niemajątkowe łączące się ściśle z osobą fizyczną, w tym sensie, że razem z nią powstają i wygasają. Dobra osobiste nie mogą być przeniesione na inne osoby w drodze czynności prawnej oraz w drodze dziedziczenia. Według art. 449 k.c., roszczenia przewidziane w art. 444 - 448 k.c. (w tym o zapłatę zadośćuczynienia pieniężnego za naruszenie dóbr osobistych) nie mogą być zbyte, chyba że są już wymagalne i że zostały uznane na piśmie albo przyznane prawomocnym wyrokiem. Natomiast art. 445 § 3 k.c. stanowi, że roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne - które może być przyznane poszkodowanemu w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia, pozbawienia wolności oraz skłonienia za pomocą podstępu, gwałtu lub nadużycia stosunku zależności do poddania się czynowi nierządnemu, tj. w sytuacjach, o których mowa w art. 444 § 1 i art. 445 § 2 k.c. - przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego. Przepis art. 445 § 3 k.c. stosuje się także w razie dochodzenia roszczenia pieniężnego za krzywdę spowodowaną naruszeniem innych dóbr osobistych (art. 448 zdanie drugie k.c.).

Z przytoczonych uregulowań dotyczących ochrony dóbr osobistych osób fizycznych wynika, że mimo niemajątkowego charakteru tych dóbr, gasnących z chwilą śmierci osoby fizycznej, roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę spowodowaną naruszeniem tych dóbr, w tym dochodzone na podstawie art. 448 k.c., przechodzi na spadkobierców, jeżeli zostało uznane na piśmie albo powództwo o nie zostało wytoczone za życia poszkodowanego. Roszczenie to wyjątkowo może być również zbyte w razie spełnienia przesłanek określonych w art. 449 k.c. W tych, wyżej wymiennych sytuacjach, roszczenie o zadośćuczynienie nabiera cech takich, jak inne prawa, które - co do zasady - mogą być przedmiotem zbycia (sukcesji singularnej) oraz dziedziczenia (sukcesji uniwersalnej).

W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1975 r., II CR 53/75 wyjaśniono, że przedmiotem dziedziczenia nie jest samo prawo do zadośćuczynienia, lecz konkretne roszczenie o kwotę objętą uznaniem lub dochodzoną w powództwie wytoczonym przed sądem przez poszkodowanego. Natomiast w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2010 r., III CSK 143/09 wskazano, że przepis art. 445 § 3 k.c. wprowadza odstępstwo od zasady określonej w art. 922 § 2 k.c. określając ściśle warunki dziedziczności roszczenia o zadośćuczynienia. Na skutek uznania roszczenia o zadośćuczynienie albo wytoczenia o nie powództwa treść roszczenia zostaje skonkretyzowana w stopniu pozwalającym na to, aby już jako oderwane od osoby poszkodowanego mogło być ono przedmiotem spadkobrania. Wyjaśniono także, iż istotny jest w tym wypadku także motyw niezwalnianie sprawcy szkody z odpowiedzialności tylko dlatego, że poszkodowany zmarł. Tym samym unormowanie to zapewnia poszanowanie woli osoby poszkodowanej naruszeniem jej dóbr osobistych usunięcia skutków naruszenia tych dóbr przez zapłatę przez ich naruszyciela odpowiedniej kwoty zadośćuczynienia pieniężnego.

Uchwała SN z dnia 9 listopada 2017 r., III CZP 43/17

Standard: 13023 (pełna treść orzeczenia)

Zobacz glosy