Pojęcie „ miejsca publicznego” i „działanie w miejscu publicznym” w kontekście odpowiedzialności za wykroczenie z art. 141 k.w.

Do pociągnięcia do odpowiedzialności za wykroczenie z art. 141 k.w. konieczne jest, aby sprawca dopuścił się określonego w nim zachowania w miejscu publicznym, tj. przestrzeni, która dostępna jest dla ogółu bez żadnych ograniczeń (park, dworzec), jak i takiej, do której wejście możliwe jest po nabyciu odpowiedniej karty wstępu, biletu, czy otrzymaniu zaproszenia (teatr, koncert, kino).

W literaturze podnosi się, że zachowanie popełnione w miejscu publicznym nie musi być podjęte publicznie, choć najczęściej kryteria te realizowane są łącznie. Ponadto, jak wskazują niektórzy, dla ustalenia warunków, jakie musi spełniać miejsce publiczne, decydująca jest faktyczna, a nie tylko formalna dostępność, możność używania miejsca przez nieokreśloną liczbę osób (zob. L. Falandysz, Wykroczenie zakłócenia porządku publicznego, Warszawa 1974, s. 80-81). Sięgnięcie do powszechnie przyjętego kryterium dostępności lub możności użytkowania przez nieokreśloną (nieoznaczoną indywidualnie) liczbę osób - jako cechy charakterystycznej miejsca publicznego - natrafi a w prawie o wykroczeniach na pewną trudność. Znamię w postaci zachowania się w "miejscu publicznym" występuje obecnie w sześciu wykroczeniach stypizowanych w Kodeksie wykroczeń (zob. art. 49, 50a, 51, 58, 63a, 141 k.w.). Obok tego pojęcia ustawodawca używa także takich określeń jak "miejsce dostępne dla publiczności" (art. 79, 145 k.w.) oraz "tereny przeznaczone do użytku publicznego" (art. 144 k.w.).

Pojęcia "miejsce dostępne dla publiczności" oraz "tereny przeznaczone do użytku publicznego" można traktować jako szczególny rodzaj miejsc publicznych, to trudno znaleźć różnicę uzasadniającą zamienne używanie tych pojęć, chyba że - jak słusznie wskazuje L. Falandysz - przyjmie się, że zamierzeniem ustawodawcy było nadanie pojęciu "miejsce publiczne" szerszego zakresu od tego, jaki wyznacza fizyczna dostępność dla publiczności.

W zespole ustawowych znamion kilku wykroczeń występuje także znamię określone przy użyciu przysłówka "publicznie". Rozróżnienie tych pojęć w Kodeksie wykroczeń przesądza na pewno, że nie są one jednoznaczne, a co za tym idzie, że działanie "publiczne" nie musi być działaniem "w miejscu publicznym". Pojęcie działania publicznego nie zostało zdefiniowane ustawowo, co sprawia, że jest ono rozumiane niejednolicie zarówno w nauce prawa karnego, jak i orzecznictwie. W ujęciu czysto semantycznym wyraz "publiczny" oznacza dziejący się w miejscu dostępnym dla wszystkich, odbywający się wobec świadków, widoczny, jawny (zob. Mały słownik języka polskiego, Warszawa 1968, s. 678). Ze znaczeń tych niewątpliwe zatem wynika, że publiczny charakter jakiegoś działania nie jest zależny tylko od miejsca, w którym się ono odbywa, ale może również wynikać z pewnych sytuacji.

Działanie o charakterze publicznym zachodzi wówczas, gdy bądź ze względu na miejsce działania, bądź ze względu na okoliczności i sposób działania sprawcy jego zachowanie się jest lub może być dostępne (dostrzegalne) dla nieokreślonej liczby osób, przy czym sprawca, mając świadomość tej możliwości, co najmniej się na to godzi (zob. uchwałę (7) SN z 20.09.1973 r., VI KZP 26/73,). Znamię działania publicznego oznacza zatem zachowanie, które może być dostrzeżone przez bliżej nieokreśloną liczbę osób, a nie jedynie przez jakiegokolwiek świadka. Warunkiem uznania, że działanie miało charakter publiczny, jest więc możliwość dostrzeżenia zachowania przez większą, nieoznaczoną liczbę osób, przy czym może to nastąpić zarówno w miejscu publicznym, jak i innym, jeżeli ono dostrzegalne dla nieokreślonej liczby potencjalnych świadków.

Odnośnie do możliwości dostrzeżenia zachowania należy podkreślić, że ze względu na warunki czasu, miejsca i okoliczności musi być ona w pełni realna, a nie jedynie hipotetyczna (tak też w wyroku SN z 26.03.1973 r., Rw 279/73).

Sąd Najwyższy w tym składzie podziela poglądy doktryny odnośnie tego, że z punktu widzenia jasności prawa wykroczeń i należytej realizacji funkcji ochronnej oraz gwarancyjnej należałoby w kontekście używania słów nieprzyzwoitych zastąpić wymóg działania w miejscu publicznym działaniem publicznym. Zmiana ta spowodowałaby istotną modyfikację odpowiedzialności w tym zakresie i szerszą ochronę obyczajności publicznej, zwłaszcza w kontekście zachowań w Internecie, do którego dostęp jest powszechny. Nie ulega wątpliwości, czego potwierdzeniem jest choćby przedmiotowa sprawa, że istnieje konieczność ochrony sfery obyczajności publicznej także na tej płaszczyźnie.

Postanowienie SN z dnia 17 kwietnia 2018 r., IV KK 296/17

Standard: 29106 (pełna treść orzeczenia)