Pojęcie „przedsiębiorstwa” na gruncie wykroczenia z art. 135 k.w.

Na wstępie wypada rozważyć termin "przedsiębiorstwo", jakim posługuje się ustawodawca w treści art. 135 k.w. Ustawodawca w treści Kodeksu wykroczeń określenia tego nie definiuje, co nakazywało, dążąc do ustalenia jego treści, odnieść się do innych działów prawa.

Pojęcie "przedsiębiorstwa" zostało wypracowane na gruncie prawa cywilnego, gdzie występuje w znaczeniu przedmiotowym. Przedmiotową definicję przedsiębiorstwa przynosi art. 55 [1] k.c. - dodany przez art. 1 pkt 12 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. (Dz. U. z 1990 r. Nr 55, poz. 321), zmieniającej Kodeks cywilny z dniem 1 października 1990 r. i zmieniony przez art. 1 pkt 5 ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. (Dz. U. z 2003 r. Nr 49, poz. 408), zmieniającej Kodeks cywilny z dniem 25 września 2003 r. - w którym stwierdzono, że jest to "zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej". W dalszej treści wspomnianego przepisu nie w sposób enumeratywny wyliczono niematerialne i materialne składniki przedsiębiorstwa. Jak już wspomniano kodeksowa, cywilistyczna definicja "przedsiębiorstwa" nie ma cech podmiotowych, natomiast z istoty rzeczy taki charakter ma zawarta w Kodeksie cywilnym definicja "przedsiębiorcy". W myśl art. 431 k.c. - dodanego przez art. 1 pkt 4 ustawy z dnia 14 lutego 2003 r. zmieniającej Kodeks cywilny - przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą.

Wprowadzenie do części ogólnej Kodeksu cywilnego pojęcia przedsiębiorstwa usunęło dotkliwą lukę. Warto wspomnieć, że niektóre pozakodeksowe akty prawne posiłkowały się własnymi definicjami "przedsiębiorcy". Należy przypomnieć, że ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz. U. z 1988 r. Nr 41, poz. 324 ze zm.) nie posługiwała się pojęciem "przedsiębiorstwa", lecz wprowadziła w art. 2 ust. 2 pojęcie "podmiotu gospodarczego", odnosząc je do każdego, kto podejmował i prowadził działalność gospodarczą. Termin ten rozpowszechnił się, aczkolwiek ustalenie, czy określony podmiot jest podmiotem gospodarczym, wielokrotnie rodziło wątpliwości. Określenie "przedsiębiorcy" pojawiło się w art. 2 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz. U. z 1993 r. Nr 47, poz. 211 ze zm.), w myśl którego przedsiębiorcami, w rozumieniu tej ustawy, są osoby fizyczne, prawne oraz jednostki organizacyjne, niemające osobowości prawnej, które prowadząc, chociażby ubocznie, działalność zarobkową lub zawodową, uczestniczą w działalności gospodarczej. Tekst ten pozostał bez zmian mimo licznych nowelizacji ustawy dokonywanych już po ogłoszeniu tekstu jednolitego (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1503). W doktrynie podkreśla się, że konstrukcja definicji przedsiębiorcy w art. 2 tej ustawy pozwala uznać za przedsiębiorcę w zasadzie każdy podmiot, który ma zdolność prawną.

Wejście w życie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji zapoczątkowało proces wprowadzania terminu "przedsiębiorca" w całym prawodawstwie polskim. Ustawą z dnia 20 sierpnia 1997 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o Krajowym rejestrze sądowym zmieniono ustawę o działalności gospodarczej z 23 grudnia 1988 r., zastępując termin "podmiot gospodarczy" określeniem "przedsiębiorca" (art. 33 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r.). Podobne zmiany wprowadzono tą ustawą w odniesieniu do innych aktów prawnych. Obecnie, poza Kodeksem cywilnym, definicję "przedsiębiorcy" zawiera art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. z 2004 r. Nr 173, poz. 1807 ze zm.). Definicja ta pokrywa się z definicją Kodeksu cywilnego, z tą tylko różnicą, że w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą, podczas gdy Kodeks cywilny mówi, zakreślając tak samo krąg podmiotowy, iż jest to osoba prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą i zawodową. Te drobne dystynkcje nie mają większego znaczenia, zważywszy że w doktrynie bezsporne jest to, iż wspomniane definicje są tożsame.

W obecnym stanie prawnym przedsiębiorcą jest więc osoba, która prowadzi przedsiębiorstwo. Ustawodawca zrównuje przy tym prowadzenie działalności gospodarczej z prowadzeniem przedsiębiorstwa, choć nie wspomina o prowadzeniu tej działalności w sposób zorganizowany i ciągły. Pojęcia "przedsiębiorcy" nie da się wprowadzić do obiegu prawnego bez oderwania od pojęcia przedsiębiorstwa.

W literaturze zauważa się, że możliwe jest jednak prowadzenie działalności gospodarczej bez posiadania przedsiębiorstwa, podając jako przykład sprzedaż przez rolnika płodów pochodzących z jego gospodarstwa rolnego. Zauważa się także, że warunkiem uzyskania statusu przedsiębiorcy jest prowadzenie działalności gospodarczej we własnym imieniu. Nie jest w tej sytuacji przedsiębiorcą ktoś, kto prowadzi przedsiębiorstwo w cudzym imieniu i na cudzy rachunek (np. na podstawie umowy zlecenia). Powyższe uwagi w realiach stanu faktycznego sprawy, na gruncie którego sformułowano pytanie prawne, prowadzą do wniosku, że nie może być wątpliwości, iż prywatny sklep, w którym miało dojść do popełnienia wykroczenia, jest przedsiębiorstwem zarówno w rozumieniu Kodeksu cywilnego, jak i wspomnianej ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Oznaczenie takiego prywatnego sklepu mianem przedsiębiorstwa, wbrew supozycji Sądu Okręgowego zawartej w uzasadnieniu pytania prawnego, nie jest anachronizmem. Zważyć jednak należy, że sprawcą wykroczenia z art. 135 k.w. nie musi być "przedsiębiorca", lecz każdy kto "zajmuje się sprzedażą towarów".

Uchwała SN z dnia 17 marca 2005 r., I KZP 3/05

Standard: 29103 (pełna treść orzeczenia)