Skutki prawomocnego zaprzeczenia ojcostwa

Wyrok zaprzeczający ojcostwo jest zdarzeniem kształtującym sytuację prawną dziecka. Na jego skutek mężczyzna przestaje być ojcem dziecka w obliczu prawa. Ojciec dziecka staje się nieznany, dopuszczalne staje się więc ustalenie ojcostwa innego mężczyzny, czy to przez uznanie ojcostwa czy to przez orzeczenie sądu. Oznacza to także, że prawa, z których dziecko korzystało do czasu obalenia domniemania z art. 62 k.r.o. w rzeczywistości nigdy mu nie przysługiwały (por. m.in. uchwała SN (7) – zasada prawna – z dnia 11 października 1982 r., III CZP 22/82 i uchwała SN z dnia 22 lutego 1980 r., III CZP 6/80

Uchwała SN z dnia 7 grudnia 2021 r., III CZP 67/20

Standard: 59117 (pełna treść orzeczenia)

Mąż matki, zobowiązany prawomocnym wyrokiem do świadczenia alimentów na rzecz dziecka, może z chwilą prawomocnego obalenia domniemania jego ojcostwa w drodze zaprzeczenia ojcostwa żądać ustalenia, że jego obowiązek alimentacyjny ustał co do świadczeń alimentacyjnych nie spełnionych do tej chwili.

Zakres czynności męża matki w granicach sprawowanej władzy rodzicielskiej w okresie przed obaleniem domniemania ojcostwa nie ogranicza się wyłącznie do czynności prawnych dokonanych w imieniu dziecka w stosunkach z osobami trzecimi. Obowiązki i prawa wynikające z władzy rodzicielskiej nie sprowadzają się bowiem jedynie do reprezentowania dziecka w stosunkach z osobami trzecimi, lecz mają znacznie szerszy zakres, nie tylko co do majątku, lecz także, i to przede wszystkim, do osoby dziecka. Działania rodziców w granicach sprawowanej przez nich władzy rodzicielskiej najczęściej od razu osiągają zamierzony skutek, nieraz trudny do odwrócenia. Dlatego też moc wsteczna sądowego obalenia domniemania ojcostwa męża matki nie może unicestwić wszystkich skutków jego działań zarówno co do osoby dziecka, jak i jego majątku w okresie wykonywania przez niego władzy rodzicielskiej, bez wprowadzenia zupełnego chaosu w stosunkach prawnych i faktycznych związanych z osobą dziecka.

Obalenie domniemania ojcostwa ze skutkiem ex tunc z chwilą prawomocnego uwzględnienia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa oznacza, że od tej chwili mąż matki nie może podejmować skutecznie jakichkolwiek działań faktycznych czy prawnych w stosunku do osoby lub majątku dziecka, wchodzących w zakres władzy rodzicielskiej, nie przekreśla natomiast automatycznie takich wcześniejszych działań, podjętych w okresie obowiązywania domniemania ojcostwa, a więc mieszczących się wówczas całkowicie w granicach legalności. Dotyczy to nie tylko czynności czysto przedstawicielskich, lecz także wszelkich innych, w szczególności wychowawczych, jak np. wybór odpowiedniego kierunku nauki, umieszczenie w internacie itp. Jest poza dyskusją, że po zaprzeczeniu ojcostwa w miarę potrzeby dyktowanej interesem dziecka właściwy przedstawiciel ustawowy dziecka, a w wypadkach wskazanych w ustawie także sąd opiekuńczy, może dokonać w ostatnio wymienionych sytuacjach stosowanych zmian, jest to już jednak inne zagadnienie.

Prawomocne zaprzeczenie ojcostwa męża matki nie ma wpływu na ocenę prawidłowości wyroku zasądzającego od niego alimenty na rzecz dziecka w okresie, w którym obowiązywało domniemanie ojcostwa względem tego dziecka. Dlatego też z powodu późniejszego zaprzeczenia ojcostwa wyrok ten nie może być wzruszony ani w drodze skargi o wznowienie postępowania wobec braku przesłanek przewidzianych w art. 403 § 2 k.p.c., ani też w drodze rewizji nadzwyczajnej wobec niemożności przypisania temu wyrokowi rażącego naruszenia prawa lub interesu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej.

Użyte w art. 138 k.r.o. określenie, że "w razie zmiany stosunków" można żądać zmiany orzeczenia lub umowy, jest na tyle ogólne, iż cytowanym określeniem można objąć również zmianę stosunków spowodowaną prawomocnym zaprzeczeniem ojcostwa męża matki, zobowiązanego do świadczenia alimentów na mocy orzeczenia sądowego lub umowy.

Zastosowanie trybu określonego w art. 138 k.r.o. również w odniesieniu do rozważanej kwestii pozwala objąć jednolitą konstrukcją wszelkie zmiany w zakresie obowiązku alimentacyjnego niezależnie od faktycznej lub prawnej przyczyny tych zmian. Walorem tego trybu jest także i to, że odnosi się nie tylko do orzeczeń sądowych, lecz także do umów dotyczących obowiązku alimentacyjnego.

Uchwała SN (7) z dnia 11 października 1982 r., III CZP 22/82

Standard: 29008 (pełna treść orzeczenia)