Tempus regit actum; zasada bezpośredniego działania ustaw

Jeżeli z wyraźnej normy intertemporalnej nie wynika odmienne rozwiązanie, ważność czynności prawnej należy oceniać według stanu prawnego obowiązującego w chwili dokonania czynności (tempus regit actum, por. uchwałę SN z dnia 27 września 2012 r., III CZP 45/12).

Postanowienie SN z dnia 13 kwietnia 2018 r., I CSK 324/17

Standard: 28538 (pełna treść orzeczenia)

Zasada bezpośredniego działania ustawy nowej polega wszak na zastosowaniu nowego przepisu merytorycznego do przyszłych, tj. zachodzących od jego wejścia w życie faktów prawnych należących do sytuacji będących w toku. Z tego też powodu wskazuje się, iż zasada ta w istocie jest wariantem podstawowej (wyjściowej) reguły prawa intertemporalnego, jaką jest zasada tempus regit actum, zgodnie z którą„skutki zdarzeń prawnych należy oceniać na podstawie ustawy, która obowiązywała w czasie, w którym to zdarzenie nastąpiło”.

W przypadku bezpośredniego działania ustawy nowej, każdy z faktów zachodzących na gruncie sytuacji nawiązanej pod rządami prawa dawnego wywołuje więc własne skutki prawne i podlega ocenie w świetle przepisów obowiązujących w czasie, w którym zaszedł.

Zasadę tempus regit actum uważa się za podstawowy wyznacznik sposobu działania prawa, także wówczas, gdy dana kwestia nie jest unormowana przepisem przejściowym, jako swoistego rodzaju domniemane rozstrzygnięcie intertemporalne. Dotyczy to również, stanowiącej jej wariant, zasady bezpośredniego działania ustawy nowej.

W powyższym kontekście warto zwrócić uwagę na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 maja 2004 r., SK 39/03 (OTK-A 2004, nr 5, poz. 40). W orzeczeniu tym Trybunał wskazał: „fakt, że w jakimś zakresie ustawodawca nie wypowiada się wyraźnie co do kwestii intertemporalnej (stosowania ustawy do sytuacji zapoczątkowanych przed wejściem w życie ustawy), bynajmniej nie oznacza istnienia luki w prawie. Ustawodawca, nie regulując wyraźnie kwestii intertemporalnej, otwiera drogę do tego, aby w danej sytuacji stosować zasadę tempus regit actum. Tak więc wobec braku wyraźnej regulacji intertemporalnej kwestia międzyczasowa i tak będzie rozstrzygnięta, tyle że na korzyść zasady bezpośredniego stosowania ustawy nowej, od momentu wejścia jej w życie do stosunków nowo powstających i tych, które trwając w momencie wejścia w życie ustawy -nawiązały się wcześniej”. Reguła ta ma przy tym charakter uniwersalny i dotyczy aktów prawnych z różnych gałęzi i dziedzin prawa. Z tego też powodu nie można podzielić poglądu, że zasada bezpośredniego działania ustawy nowej aktualizuje się tylko na gruncie kodeksu postępowania karnego, a nie odnosi się do zmian wprowadzanych w ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (por. P. Pająk, Zagadnienia intertemporalne...,s. 129 –130).

Postanowienie z dnia 28 marca 2018 r., I KZP 14/17

Standard: 23594 (pełna treść orzeczenia)