Umorzenie w razie pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności (art. 824 § 1 pkt 5 k.p.c.)

Brak tytułu wykonawczego czyni postępowanie egzekucyjne niedopuszczalnym na każdym jego etapie (arg. a fortiori ex art. 824 § 1 pkt 5 k.p.c.), czego nie może zastąpić przekonanie, a nawet pewność, że egzekwowany obowiązek istnieje, choćby miał on jednoznaczną podstawę wprost w przepisach ustawy.

W strukturze tytułu wykonawczego można wyróżnić element przedmiotowy w postaci określenia świadczenia, które ma być spełnione, oraz element podmiotowy konkretyzujący wierzyciela i dłużnika; elementy te determinują przedmiotowy i podmiotowy zakres egzekucji, wskazując jakie świadczenie, przez kogo i na czyją rzecz ma być spełnione. Prowadzenie egzekucji poza tymi granicami, w tym na rzecz innej osoby niż wskazana w tytule jako wierzyciel, jest niedopuszczalne; w braku tytułu wykonawczego egzekucja - jako bezpodstawna - nie może się toczyć, a organ egzekucyjny powinien odmówić jej wszczęcia (por. uchwałę SN z dnia 9 maja 2008 r., III CZP 27/08).

Uchwała SN z dnia 16 czerwca 2021 r., III CZP 60/19

Standard: 53976 (pełna treść orzeczenia)

Wyrok pozbawiający wykonalności tytuł wykonawczy (tytuł egzekucyjny) posesoryjny wydany przeciwko Skarbowi Państwa z powodu późniejszego uwzględnienia powództwa petytoryjnego stanowi podstawę do umorzenia - na wniosek dłużnika -postępowania egzekucyjnego o świadczenie niepieniężne prowadzonego zgodnie z art. 1060 § 3 k.p.c. (art. 825 pkt 2 k.p.c.).

W postanowieniu z dnia 20 marca 2014 r., I CNP 30/13, Sąd Najwyższy wskazał, że egzekucja wszczęta na podstawie tytułu wykonawczego wydanego w procesie o przywrócenie posiadania podlega umorzeniu po uprawomocnieniu się wyroku rozstrzygającego w sporze petytoryjnym pozytywnie o prawach pozwanego z procesu posesoryjnego (por. także orzeczenie SN z dnia 19 października 1945 r., II C 810/45).

W innym judykacie, Sąd Najwyższy stwierdził, że uprawomocnienie się wyroku w procesie petytoryjnym, orzekającego pozytywnie o prawach właściciela rzeczy, przeciwko któremu prowadzone jest postępowanie egzekucyjne na podstawie wyroku posesoryjnego, jest zdarzeniem uzasadniającym pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego (zob. uzasadnienie wyroku SN z dnia 8 lipca 2005 r., II CK 678/04, nie publ.). Wyrok wydany w procesie petytoryjnym opiera się na silniejszej podstawie, wynikającej z prawa powoda, niż wyrok wydany w procesie posesoryjnym, w ramach którego roszczenie jest wywodzone z samego faktu posiadania.

Zobowiązanie do przywrócenia posiadania wygasa także - co wynika expressis verbis z art. 344 § 1 k.c. - w przypadku uzyskania w procesie windykacyjnym przez osobę, która dopuściła się pozbawienia posiadania orzeczenia sądu stwierdzającego, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem (zob. też wyrok SN z dnia 8 października 1969 r., I CR 178/69).

Istnienie tytułu egzekucyjnego przeciwko Skarbowi Państwa obejmującego obowiązek świadczenia niepieniężnego oznacza, że Skarb Państwa jest dłużnikiem, w stosunku do którego może być wszczęte sądowe postępowanie egzekucyjne, w razie bezskuteczności pierwszego etapu realizacji tytułu egzekucyjnego. W związku z tym, jeśli świadczenie objęte tytułem egzekucyjnym nie zostało zrealizowane, to wyeliminowanie z obrotu prawnego tytułu egzekucyjnego może nastąpić w trybie art. 840[2] k.p.c. w zw. z art. 840 § 1 k.p.c.

Tytuł egzekucyjny wydany przeciwko Skarbowi Państwa o świadczenie niepieniężne może być pozbawiony wykonalności na podstawie art. 840⊃2; k.p.c. w zw. z art. 840 § 1 k.p.c. Jeśli zatem pozbawienie wykonalności dotyczyło tytułu wykonawczego, czyli tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności (art. 776 k.p.c.), to siłą rzeczy musiało dotyczyć również tytułu egzekucyjnego jako podstawowego elementu tytułu wykonawczego.

Przepis art. 840[2] k.p.c. tworzy dla dłużnika podstawę powództwa opozycyjnego, za pomocą którego może on zwalczać skierowaną przeciwko niemu egzekucję, poszerzając w ten sposób ochronę przewidzianą w art. 840 k.p.c., jako środek zmierzający do wyeliminowania tytułu egzekucyjnego i wywołującego skutek taki, jak określony w art. 840 k.p.c.

Zniweczenie tytułu wykonawczego posesoryjnego prawomocnym wyrokiem uwzględniającym powództwo opozycyjne wywołuje skutek podobny do określonego w art. 344 § 1 k.c., gdyż pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego -posesoryjnego (tytułu egzekucyjnego w przypadku określonym w art. 1060 § 3 k.c.) oznacza, że tytuł ten przestał istnieć w sensie prawnym jako podstawa do jego dalszej realizacji, zaś stan powstały na skutek naruszenia posiadania okazał się zgodny z prawem, co potwierdził prawomocny wyrok rozstrzygający spór petytoryjny.

Wskutek pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego (tytułu egzekucyjnego, o którym mowa w art. 1060 § 3 k.p.c.), nie może być on już wykonywany egzekucyjnie, co uzasadnia umorzenie prowadzonego na jego podstawie postępowania egzekucyjnego na podstawie art. 825 pkt 2 k.p.c. Przepis ten odnosi się również do pozbawionych wykonalności tytułów egzekucyjnych (art. 840[2] k.p.c. w zw. z art. 840 § 1 k.p.c.).

Uchwała SN z dnia 15 marca 2018 r., III CZP 101/17

Standard: 28505 (pełna treść orzeczenia)