Pierwszeństwo zaspokojenia; pojęcie dochodzenia zaspokojenia w rozumieniu art. 532 k.c.

Uprawnienie wierzyciela pauliańskiego w zakresie, w jakim stanowi o dochodzeniu zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, sprowadza się do możliwości prowadzenia egzekucji sądowej z majątku osoby trzeciej w granicach określonych w tym przepisie (por. postanowienia SN z dnia 24 wrzenia 2010 r., IV CSK 57/10, z dnia 4 lutego 2015 r., IV CSK 170/14).

W przypadku, gdy wierzyciel pauliański realizuje uprawnienie wynikające z art. 532 k.c., głównym adresatem przymusu egzekucyjnego jest osoba trzecia, nie zaś dłużnik, którego niewypłacalność jest warunkiem zasadności skargi pauliańskiej.

Przysługujące wierzycielowi pauliańskiemu prawo zaspokojenia dotyczy wyłącznie konkretnej wierzytelności i nie odnosi się do całego majątku osoby trzeciej, lecz jedynie do przedmiotów, o których stanowi art. 532 k.c. 

W świetle art. 532 k.c. skutki czynności fraudacyjnej zostają uchylone tylko w takim zakresie, że wierzyciel uzyskuje prawo dochodzenia zaspokojenia z jej przedmiotu, jakby ten przynależał do majątku dłużnika, a osoba trzecia powinna umożliwić mu realizację tego prawa, znosząc egzekucję skierowaną do składników majątkowych, których dotyczyła zaskarżona czynność. Egzekucja ta może być jednak prowadzona tylko w granicach chronionej skargą pauliańską wierzytelności.

Co do zasady art. 532 k.c. nie modyfikuje w stosunku do wierzyciela hipotecznego, który uzyskał zabezpieczenie rzeczowe po dokonaniu czynności fraudacyjnej dłużnika z osoba trzecią, ale przed ujawnieniem w księdze wieczystej roszczenia wierzyciela pauliańskiego, regulacji zawartej w ustawie o księgach wieczystych, chyba że zostanie uwzględniona skarga pauliańska przeciwko takiemu wierzycielowi hipotecznemu, dochodzona w formie powództwa albo zarzutu (art. 531 k.c.).

Uchwała SN z dnia 2 lutego 2022 r., III CZP 32/22

Standard: 63648 (pełna treść orzeczenia)

W wyniku uznania przez sąd danej czynności za bezskuteczną względem wierzyciela, wierzyciel uzyskuje prawo do egzekucji z przedmiotów majątkowych osoby trzeciej, które na skutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika.

Wierzyciel może prowadzić egzekucję przeciwko dłużnikowi na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko dłużnikowi, bez konieczności uzyskania tytułu wykonawczego przeciwko osobie trzeciej (zob. postanowienia SN: z dnia 13 kwietnia 2005 r., V CK 598/04; z dnia 7 kwietnia 2011 r., IV CSK 375/10).

Wyrok uwzględniający powództwo o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną ma charakter kształtujący. Łącznie z tytułem wykonawczym przeciwko dłużnikowi stanowi podstawę umożliwiającą wierzycielowi sięgnięcie do znajdującego się w majątku osoby trzeciej przedmiotu, który wyszedł z majątku dłużnika w następstwie krzywdzącej czynności prawnej uznanej za bezskuteczną wobec tego wierzyciela.

Egzekucja prowadzona jest przeciwko dłużnikowi. W jej toku komornik zajmuje przedmiot należący do osoby trzeciej, który - na skutek ubezskutecznienia w stosunku do wierzyciela czynności prawnej wprowadzającej ten przedmiot do majątku tej osoby - traktowany jest w toku egzekucji tak, jakby pozostawał nadal w majątku dłużnika.

W ten sposób zapewniona jest realizacja przewidzianego w art. 532 k.c. uprawnienia wierzyciela paulińskiego do pierwszeństwa przed wierzycielami osoby trzeciej w dochodzeniu zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły”

Wyrok SN z dnia 12 kwietnia 2018 r., II KK 411/17

Standard: 28334 (pełna treść orzeczenia)