Ograniczenia możliwości wyboru do rady nadzorczej

Konstytucyjna wolność zrzeszania obejmuje także prawo spółdzielców do swobodnego określenia struktury władz zrzeszenia. Zgodnie z przepisem art. 5 § 1 pkt. 7 prawa spółdzielczego ustawodawca przekazał do decyzji członków spółdzielni, wyrażonej w postanowieniach statutu, określenie zasad i trybu wyboru oraz odwoływania członków organów spółdzielni.

Przepis art. 57 prawa spółdzielczego nie zakazuje wprowadzenia dalszych ograniczeń wybieralności do organów spółdzielni. (por. wyroki SN z dnia 6 stycznia 1999r., II CKN 658/97, z dnia 2 sierpnia 1985r., II CR 230/85). Także Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia z dnia 15 lipca 2009 r., K 64/07 oceniając zgodność art. 8[2] ust. 3 i 4 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych z art. 58 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP wskazał, że przepisy dotyczące biernego prawa wyborczego do organu spółdzielni mieszkaniowej ingerują w wolność zrzeszania się w aspekcie biernego to ingerencja ta może być uzasadniona w świetle art. 76 Konstytucji.

Niewątpliwie dopuszczalne są ograniczenia możliwości wyboru do Rady Nadzorczej podyktowane potrzebą zapewnienia niezależności i obiektywizmu albowiem rada nadzorcza jest organem kontrolnym spółdzielni. Ograniczenia te nie mogą jednak przybierać form generalnych zakazów odnoszących się do członków spółdzielni ii nie mogą w sposób trwały pozbawiać ich prawa wybieralności bez wyraźnej podstawy ustawowej albowiem walne zgromadzenie nie może bez wyraźnej podstawy wynikającej z ustawy naruszać podstawowych uprawnień członkowskich.

W orzecznictwie wskazywano, że wprowadzenie na stałe zakazu kandydowania osób, w sposób pozbawiający członków definitywnie biernego prawa wyborczego w Spółdzielni, jak również możliwości uczestniczenia w pracach zarządu i rady jest sprzeczne z samą istotą spółdzielczości i jej podstawowymi zasadami wywodzonymi przede wszystkim z art. 1 prawa spółdzielczego, w tym z zasadą samorządności spółdzielni i równości jej członków. Jest także sprzeczne z art. 36 § 3 przyznającym równe prawa i obowiązki organizacyjne każdemu członkowi, z art. 35 określającym sposób tworzenia organów spółdzielni oraz z art. 59 przewidującym tworzenie w dużych spółdzielniach organów demokracji bezpośredniej (por. wyrok SN z dnia 12 stycznia 2005r., I CK 445/04).

Powyższe oznacza , że prawa członków mogą być w statucie ograniczane, gdy wymagają tego istotne interesy spółdzielni i jej członków , jednak uchwała nie może pozbawiać żadnego członka spółdzielni pozbawić biernego prawa wyborczego na stałe w okresie, gdy trwa jego członkostwo w spółdzielni. Taki zakaz więc jest sprzeczny z prawem spółdzielczym

Nie jest więc adekwatne przywołanie wyroku Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 2013 roku IV CSK 582/12 dotyczącego ograniczeń udziału w głosowaniu osób w sprawach dotyczących ich osobiście.

Rozciągnięcie ograniczeń na będące członkami spółdzielni osoby bliskie pracowników nie ma racjonalnego uzasadnienia, gdyż Rada Nadzorcza nie kontroluje zwykłych pracowników spółdzielni lecz członków jej organów. Uzasadnione wprawdzie było ustawowe ograniczenie odnoszące się do pracowników po to by nie doszło do naruszenia praw spółdzielczych przez połączone lobby zarządzająco –pracownicze jednakże rozszerzanie ograniczeń na będących członkami spółdzielni członków rodzin pracowników stanowi nieproporcjonalną ingerencję zarówno w uprawnienia członkowskie, w tym zasadę równości praw członków jak i w zasadę ochrony małżeństwa i rodziny, w prawo do ochrony życia prywatnego i rodzinnego, do decydowania o swoim życiu osobistym. 

Zdaniem Sądu Apelacyjnego statut spółdzielni nie może bez ustawowego upoważnienia ograniczać w taki sposób praw członków wynikających z ustawy ( w tym przypadku z art. 18 § 2 pkt 2 Prawa spółdzielczego.). Nie jest tu wystarczającą podstawą art. 5 § 1 pkt. 7 prawa spółdzielczego albowiem pozwana jest spółdzielnią mieszkaniową , której dotyczą normy szczególne.

Przepis art. 8 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych określa wprawdzie, że prawa i obowiązki członków określają postanowienia statutu ale tylko w sprawach nieuregulowanych w ustawie. Tymczasem ograniczenia w zakresie biernego prawa uczestniczenia w organach spółdzielni jest regulowane ustawowo w art. 45 § 2 prawa spółdzielczego oraz art. 8[2] ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Jest to więc ustawowe określenie granic pozaczasowego zakazu kandydowania do rad nadzorczych spółdzielni mieszkaniowej. Ustawodawca uznawał, że zasady przejrzystości działania organów spółdzielni wymagają ustawowego zakazu łączenia stanowisk i ustawowego ograniczenia wybieralności do Rad Nadzorczych pracowników spółdzielni mieszkaniowych oraz członków zarządu lub kierowników bieżącej działalności gospodarczej spółdzielni. Uznawał także potrzebę ograniczenia kandydowania do Rad Nadzorczych wszystkich spółdzielni osób pozostających w związku małżeńskim albo w stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa w linii prostej i w drugim stopniu linii bocznej z członkami zarządu lub kierownikami bieżącej działalności.

Domniemanie celowego działania ustawodawcy wskazuje, że interesy spółdzielców nie wymagają wprowadzenia dalszych ograniczeń kandydowania, które w sposób generalny wyłączałoby możliwość kandydowania do organów spółdzielni członków spółdzielni z uwagi na ich powiązania rodzinne. Za uznaniem, że w odniesieniu do spółdzielni mieszkaniowej istnieje w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych całościowe uregulowanie wybieralności do rad nadzorczych przemawia także treść art. 45 § 4 prawa spółdzielczego, który stanowi , że Kadencję Rady określa statut, z zastrzeżeniem art. 8[2] ust. 4 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych. Ustawodawca więc określił , że statut spółdzielni mieszkaniowych może określać zasady czasowego sprawowania funkcji rady nadzorczej w sposób przy czym nie może wydłużyć kadencji ponad ograniczenie ustawowe. Wyraźnie więc określono granice regulacji statutowej. Jeżeli więc nie zawarł podobnego upoważnienia do dalszego rozszerzania wyłączenia wybieralności do rad nadzorczych to należy przyjąć, że przepis art. 8 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych nie stanowi podstawy do trwałego ograniczenia praw immanentnie związanych ze stosunkiem członkowstwa.

Dążenie do transparentności działania organów spółdzielni nie może stanowić źródła pobawienia prawa wybieralności do Rad Nadzorczych z uwagi na to, że są oni członkami rodzin pracowników.

Prawo udziału w radzie dotyczy więc członków. Zaskarżona uchwała pozbawia członków tego prawa z uwagi na stosunki rodzinne. Zgodnie z postanowieniami statutu jest to ciało opiniodawcze i doradcze dla Rady Nadzorczej. Tym bardziej więc w przypadku organów nie mających żadnych kompetencji stanowczych nieuzasadnione jest ograniczanie biernych praw wyborczych członków spółdzielni tylko dlatego, że są w bliskim stosunku z pracownikami spółdzielni.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny zmienił na podstawie art. 386§1k.p.c. zaskarżony pkt I wyroku i ustalił na podstawie art. 189k.p.c. w zw. z art. 42§2 i9 prawa spółdzielczego , że uchwała nr(...) w części obejmującej zmianę treści (...) statutu pozwanej jest nieważna w zakresie w jakim dotyka ona członków spółdzielni.

Wyrok z dnia 23 września 2015 r., I ACa 747/15

Standard: 28099 (pełna treść orzeczenia)