Zdolność prawna osoby prawnej (art. 33 k.c.)

Przysługiwanie osobom prawnym zdolności prawnej jedynie pośrednio wynika z art. 33[1] k.c. Zdolność prawna osób prawnych nie jest jednak taka sama jak zdolność prawna osób fizycznych. Z natury rzeczy osoby prawne nie mogą być podmiotami praw np. z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego.

Istnieją ponadto regulacje szczególne, które ograniczają zdolność prawną osób prawnych, których nie można postrzegać jedynie jako np. ograniczeń w zakresie swobody umów. Dotyczą one m.in. osób prawnych bądź ułomnych osób prawnych działających w obszarze prawa mieszkaniowego.

Przykładowo zdolność prawna spółdzielni mieszkaniowej została ograniczona do czynności określonych w art. 1 ust. 2, 5 i 6 u.s.m. Ograniczenie zdolności prawnej wspólnoty mieszkaniowej wynika z zakresu jej zadań (zob. uchwała (7) SN z dnia 21 grudnia 2007 r., III CZP 65/07). Podobnie zdolność prawna TBS została ograniczona przez przepisy art. 27 n.f.p.b.m. Czynność prawna dokonana przez np. spółdzielnię mieszkaniową, wspólnotę mieszkaniową czy TBS z przekroczeniem ich ustawowych kompetencji jest zatem nieważna jako sprzeczna z ustawą (art. 58 § 1 k.c.).

Uchwała SN z dnia 6 czerwca 2014 r., III CZP 24/14

Standard: 27948 (pełna treść orzeczenia)

W aktualnym stanie prawnym (art. 33 k.c.) osobowość prawna przyznawana jest bądź określonym typom państwowych jednostek organizacyjnych strukturalnie i finansowo powiązanym z Państwem (jak przedsiębiorstwa państwowe, banki państwowe, państwowe szkoły wyższe, fundacje, których jedynym fundatorem jest Skarb Państwa, jednoosobowe spółki handlowe Skarbu Państwa), bądź poszczególnym imiennie wskazanym podmiotom, jak Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Nie posiadają natomiast osobowości prawnej stationes fisci - jednostki Skarbu Państwa, czyli innymi słowy, państwowe jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej, np. ministerstwo, urząd wojewódzki, urząd skarbowy. Oczywiście osobowość prawna nie przysługuje także organom państwowym, takim jak minister, wojewoda, naczelnik urzędu skarbowego, choćby z tego względu, że są właśnie organami, nie zaś jednostkami organizacyjnymi w rozumieniu art. 33 k.c.

Ani organy państwowe, ani państwowe jednostki organizacyjne bez osobowości prawnej nie mają zatem zdolności sądowej na podstawie ogólnego przepisu art. 64 § 1 k.p.c., gdyż takowa przysługuje - co do zasady - osobom fizycznym i osobom prawnym. Istnieje jednak wiele przepisów szczególnych, które przyznają w określonych kategoriach spraw cywilnych (w tym spraw cywilnych jedynie w ujęciu formalnym) zdolność sądową państwowym jednostkom organizacyjnym bez osobowości prawnej bądź nawet organom państwowym.

Klasycznym przykładem takiej regulacji jest art. 460 § 1 k.p. Zgodnie z art. 460 § 1 in principio k.p.c. w sprawach z zakresu prawa pracy zdolność sądową ma także pracodawca, chociażby nie posiadał osobowości prawnej. Związane jest to z regulacją art. 3 Kodeksu pracy, który stanowi, że pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej.

Uchwała SN z dnia 24 stycznia 2012 r., III UZP 3/11

Standard: 32263 (pełna treść orzeczenia)