Kontrola - geneza

Wprowadzenie w Polsce w latach osiemdziesiątych XX w. sądowej kontroli konstytucyjności prawa było ważnym elementem procesu demokratyzacji ustroju politycznego państwa. Należy bowiem przypomnieć, że głównym powodem odrzucenia idei sądownictwa konstytucyjnego w okresie PRL była przyjęta wówczas koncepcja jednolitej władzy państwowej i nadrzędnej pozycji Sejmu w strukturze organów państwa. W ówczesnej doktrynie prawa dominowało przekonanie, że w państwie typu socjalistycznego zgodność prawa z Konstytucją "występuje niejako z natury rzeczy, bez konieczności budowania jakichkolwiek dalszych zabezpieczeń" (Z. Czeszejko-Sochacki, Sądownictwo konstytucyjne w Polsce na tle porównawczym, Warszawa 2003, s. 50). Wszelkie formy pozaparlamentarnej kontroli konstytucyjności ustaw były traktowane jako "ograniczenie przedstawicielstwa narodu przez organ stojący tym samym nad organem zwierzchniej władzy narodu" (S. Rozmaryn, Kontrola konstytucyjności ustaw, "Państwo i Prawo" nr 12/1948, s. 13). Dopiero kryzys polityczny lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX w., który uświadomił problem braku instytucjonalnych gwarancji praw obywatelskich, stworzył warunki do wprowadzenia w Polsce najpierw sądowej kontroli legalności decyzji administracyjnych, a później sądowej kontroli konstytucyjności prawa (zob. E. Zwierzchowski, Geneza oraz organizacja i funkcjonowanie sądowej kontroli konstytucyjności aktów normatywnych w Polsce, "Studia Iuridica Silesiana" nr 7/1990, s. 10-11). Wyrazem demokratyzacji ustroju państwa było powołanie do życia instytucji kontrolujących działania państwa i stojących na straży praw obywateli. W ten sposób najpierw ustawą z dnia 31 stycznia 1980 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz o zmianie ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. Nr 4, poz. 8) utworzono Naczelny Sąd Administracyjny. Następnie ustawą z dnia 8 października 1980 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 22, poz. 81) stworzono podstawy prawne powołania Najwyższej Izby Kontroli, zaś kolejną ustawą z dnia 26 marca 1982 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (Dz. U. Nr 11, poz. 83) wprowadzono do Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952 r. (Dz. U. z 1976 r. Nr 7, poz. 36, ze zm.; dalej: Konstytucja PRL) przepisy dotyczące Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Art. 33a dodany tą ustawą do Konstytucji PRL nie przesądzał miejsca Trybunału w systemie organów państwa, jak również nie określał jego kompetencji w sposób wyczerpujący. Jego treść uświadamiała jednak kompromisowość przyjętego wówczas modelu kontroli konstytucyjności prawa. Z jednej strony, sędziom TK zapewniono niezawisłość i podległość jedynie Konstytucji (por. art. 33a ust. 5 Konstytucji PRL). Z drugiej strony, orzeczeniom Trybunału o niekonstytucyjności ustaw nadano nieostateczny charakter, dopuszczając możliwość ich oddalenia przez Sejm (por. art. 33a ust. 2 Konstytucji PRL).

Wyrok TK z dnia 9 marca 2016 r., K 47/15, OTK-A 2016/2

Standard: 3217