Modyfikowanie środków probacyjnych w okresie próby (art. 74 § 2 k.k.)

Wszelkich modyfikacji orzeczenia w przedmiocie obowiązków nałożonych na sprawcę należy dokonywać na podstawie art. 74 § 2 k.k. Uprawnionymi do wnioskowania o dokonanie zmian w zakresie ustanowionych obowiązków probacyjnych są: sam skazany, jego obrońca, prokurator, a także z urzędu sąd (art. 19 § 1k.k.w.). Może tu również wykazać inicjatywę zawodowy kurator sądowy (art. 173 § 2 pkt 5 k.k.w.). Właściwość sądu i tryb procedowania określa art. 178 k.k.w.

Postanowienie SN z dnia 12 marca 2020 r., V KK 19/20

Standard: 43258 (pełna treść orzeczenia)

Na podstawie art. 74 § 2 k.k. możliwe jest zwolnienie od dozoru każdego skazanego na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, a więc także młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego oraz sprawcy określonego w art. 64 § 2 k.k.

Stosownie do treści art. 74 § 2 k.k. sąd może w okresie próby w istocie zmieniać wyrok w zakresie ustanowienia, rozszerzenia lub zmiany obowiązków wymienionych w art. 72 § 1 pkt 3-8 k.k., może także zwolnić skazanego od wykonywania nałożonych nań obowiązków, z wyjątkiem obowiązku określonego w art. 72 § 2 k.k., a także jest władny oddać skazanego pod dozór albo od dozoru zwolnić.

O wszystkich tych modyfikacjach wyroku decydują „względy wychowawcze”, wszak ustawodawca w art. 74 § 2 in principio k.k. wyraźnie stanowi: „Jeżeli względy wychowawcze za tym przemawiają ...”.

W przepisie tym brak jest jakichkolwiek ograniczeń co do możliwości zwolnienia od dozoru orzeczonego obligatoryjnie, chociaż eksponowane są inne ograniczenia w zakresie modyfikacji wyroku. Sąd nie może bowiem zwolnić skazanego od obowiązku naprawienia szkody (art. 72 § 2 k.k.), ani z obowiązku informowania sądu lub kuratora o przebiegu próby ani obowiązku przeproszenia pokrzywdzonego (arg. a contrario – art. 74 § 1 pkt 1 i 2 k.k.). Gdyby ustawodawca zamierzał wyłączyć możliwość zwolnienia od dozoru orzeczonego na podstawie art. 73 § 2 k.k., to dałby temu wyraz w treści przepisu.

W świetle przedstawionych rozważań uprawnione jest przeto stwierdzenie, że zakres stosowania przepisu art. 74 § 2 k.k. obejmuje możliwość zwolnienia od dozoru orzeczonego zarówno fakultatywnie jak i obligatoryjnie wobec sprawcy przestępstwa, który został skazany na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze, a w szczególności gdy zostały wykonane obowiązki nałożone przez sąd i osiągnięte zostały cele dozoru.

Za przyjęciem takiego poglądu przemawiają także racje celowościo-we związane z instytucją warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności. Niewątpliwie instytucja ta ma charakter probacyjny, zaś orzeczony dozór jest istotnym elementem środka probacyjnego obok innych należących do niego składników, takich jak nałożone obowiązki, okres próby, czy też pozytywna prognoza kryminologiczna co do sprawcy. Dozór umożliwia sądowi wzmocnienie wychowawczego oddziaływania na skazanego w okresie próby, pełni istotną funkcję kontrolną, dzięki której sąd właściwy ma stały wgląd w przebieg okresu próby oraz zwiększa dolegliwość poprzez swoiste ograniczenie wolności skazanego.

Z drugiej zaś strony orzeczony dozór winien ułatwić skazanemu wykonywanie nałożonych obowiązków, rozwiązywanie trudności życiowych i przestrzeganie porządku prawnego, a zarazem powinien zapobiec popełnieniu przez skazanego ponownie przestępstwa (por. A. Zoll w: op. cit., s. 491, 520; S. Lelental: Kodeks karny wykonawczy. Komentarz., Warszawa 2001, s. 461 i nast.; S. Pawela: Kodeks karny wykonawczy. Praktyczny komentarz., Warszawa 1999, s. 381,382).

Jeżeli cele dozoru zostały osiągnięte, a w szczególności gdy skazany wykonał obowiązki nałożone nań w wyroku, zachowuje się poprawnie, pracuje lub uczy się, przestrzega porządku prawnego i jego prognoza przedstawia się korzystnie, wówczas kontynuowanie dozoru wyłącznie dlatego, że został orzeczony w trybie obligatoryjnym, nie byłoby uzasadnione. Dalsze wykonywanie dozoru w takich wypadkach byłoby sprzeczne przede wszystkim z racjonalnością wykorzystania kuratorów sądowych i innych podmiotów wymienionych w art. 73 § 1 k.k., którzy mogliby pełnić powierzone im funkcje wobec innych skazanych, wymagających dozoru.

Orzekanie o zwolnieniu od dozoru powinno być oparte na jednolitych podstawach prawnych, bez ograniczeń ustawowych, które nie zostały wprowadzone w kodeksie karnym. Natomiast odmiennie przedstawia się kwestia orzekania o oddaniu skazanego pod dozór, bowiem w myśl obowiązujących przepisów, w niektórych wypadkach dozór jest obligatoryjny, a w innych sąd ma możliwość jego orzeczenia. Warto podkreślić, że poza sytuacją określoną w art. 73 § 2 k.k., której dotyczy niniejszy wniosek Ministra Sprawiedliwości, dozór jest obligatoryjny:

- w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności wobec sprawcy określonego w art. 65 k.k. oraz wobec sprawcy, o którym mowa w art. 56 ust. 1 ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r. o zapobieganiu narkomanii (Dz. U. Nr 75, poz. 468 ze zm.);

- w wypadku warunkowego zwolnienia z reszty kary pozbawienia wolności wielokrotnego recydywisty, młodocianego i skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności (art. 159 k.k.w.);

- w wypadku warunkowego zwolnienia z reszty kary pozbawienia wolności skazanego, co do którego był stosowany środek zabezpieczający w oparciu o art. 95 § 1 k.k. (art. 95 § 2 k.k.);

- w wypadku sprawcy określonego w art. 96 § 1 k.k., który został skierowany na okres próby na leczenie ambulatoryjne lub rehabilitację w placówce specjalistycznej (art. 97 § 1 k.k.);

- w wypadku sprawcy warunkowo zwolnionego z reszty kary pozbawienia wolności, wobec którego był orzeczony środek zabezpieczający (art. 98 § 1 k.k.);

- na wniosek skazanego, złożony przed zwolnieniem z zakładu karnego (art. 167 k.k.w.);

- w razie oddania pod dozór przez sąd wojskowy osoby cywilnej (art.

239 § 1 k.k.w.);

- w wypadku zwolnienia z czynnej służby wojskowej żołnierza, którego sąd wojskowy oddał pod dozór po skazaniu (art. 239 § 2 k.k.w.).

Sąd może orzec natomiast dozór:

- wobec skazanego na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania, także w sytuacji gdy dozór nie jest obligatoryjny (art. 73 k.k.);

- wobec osób, co do których postępowanie warunkowo umorzono (art. 67 § 2 k.k.);

- wobec skazanych na karę ograniczenia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania (art. 36 § 1 k.k.);

- w wypadku warunkowego zwolnienia skazanego z reszty kary pozbawienia wolności, z wyłączeniem sytuacji gdy dozór jest obligatoryjny (art. 159 k.k.w.).

Uchwała SN z dnia 18 października 2001 r., I KZP 22/01

Standard: 27998 (pełna treść orzeczenia)