Kognicja - przywracanie mocy obowiązującej przepisów, które zostały derogowane przez ustawodawcę

Problematyka przywrócenia mocy obowiązującej przepisów była wielokrotnie przedmiotem analizy Trybunału. Stanowisko zarówno sądu konstytucyjnego, jak i przedstawicieli doktryny nie jest jednolite. Za przywróceniem obowiązywania znowelizowanych przepisów w brzmieniu, jakie miały przed wejściem w życie niezgodnych z Konstytucją przepisów nowelizujących, Trybunał opowiedział się w uzasadnieniu wyroku z 20 grudnia 1999 r. (sygn. K 4/99, OTK ZU nr 7/1999, poz. 165), oraz podobnie m.in. w orzeczeniu z 12 kwietnia 1994 r. (sygn. U 6/93, OTK w 1994 r., cz. 1, poz. 8) i w wyrokach z: 12 czerwca 2006 r. (sygn. K 38/05, OTK ZU nr 6/A/2006, poz. 63), 24 marca 2009 r. (sygn. K 53/07, OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 27) i 17 maja 2006 r. (sygn. K 33/05, OTK ZU nr 5/A/2006, poz. 57). W uzasadnieniach dopuszczalności przywrócenia mocy obowiązującej przepisu Trybunał posługuje się zamiennie argumentem konieczności zapewnienia skuteczności swoim orzeczeniom i argumentem systemowym, czyli automatycznym charakterem odżycia przepisu. Z kolei w uzasadnieniu wyroku z 22 maja 2007 r. (sygn. K 42/05, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 49) Trybunał stwierdził w odniesieniu do zaskarżonego przepisu, że "nie ma kompetencji do przywrócenia wcześniejszego, przednowelizowanego brzmienia". Podobne stanowisko zostało wyrażone w wyroku z 6 marca 2002 r. (sygn. P 7/00, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 13) oraz w rozstrzygnięciach, w których Trybunał stwierdził wady procedury legislacyjnej przepisu nowelizującego, bez wskazywania dodatkowych konsekwencji niezgodności w postaci "odżycia" poprzednio obowiązującej regulacji (zob. wyroki z: 24 czerwca 1998 r., sygn. K 3/98, OTK ZU nr 4/1998, poz. 52; 20 lipca 2006 r., sygn. K 40/05, OTK ZU nr 7/A/2006, poz. 82; 19 września 2008 r., sygn. K 5/07, OTK ZU nr 7/A/2008, poz. 124; 16 kwietnia 2009 r., sygn. P 11/08, OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 49). Odnosząc się do niejednolitej praktyki, dotyczącej przywrócenia mocy obowiązującej określonych przepisów, Trybunał w wyroku z 24 marca 2009 r. (sygn. K 53/07) zwrócił uwagę, że "ocena winna być dokonywana odrębnie w każdym takim przypadku z uwzględnieniem treści zarzutów sformułowanych we wniosku oraz charakteru zakwestionowanego przepisu".

Chociaż w kompetencji Trybunału jest stwierdzenie niezgodności z Konstytucją przepisu uchylającego, to jednak de lege lata nie leży w jego kompetencji przywracanie mocy obowiązującej przepisów (jednostek tekstów), które zostały derogowane przez ustawodawcę. Pojęcie tzw. odżycia przepisu może zatem być łączone tylko z czynnościami prawodawcy, tzn. z ewentualnym ponownym uchwaleniem danej regulacji w brzmieniu sprzed derogacji. Z art. 190 ust. 3 Konstytucji wynika bowiem, że wyrok Trybunału powoduje, iż niekonstytucyjność przepisu orzeczona w tym wyroku skutkuje utratą mocy obowiązującej od dnia wejścia w życie wyroku Trybunału. Stąd wyrok wywiera ograniczony skutek w sferze obowiązywania prawa.

Jak wskazano powyżej, orzecznictwo Trybunału dotyczące problemu tzw. odżycia przepisów uchylonych nie jest jednolite - w części swych orzeczeń Trybunał wykluczył możliwość odżywania przepisów, w części zaś możliwość taką dopuścił. Nie przesądzając tej kwestii, należy jednak podkreślić, że dopuszczenie możliwości odżycia przepisów Trybunał wiąże z wystąpieniem pewnych szczególnych przesłanek, które można zrekonstruować na podstawie dorobku orzeczniczego TK. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na fakt, że w ocenie Trybunału "Nie można (...) uznawać tego rodzaju skutków za regułę, ocena winna być dokonywana odrębnie w każdym takim przypadku z uwzględnieniem treści zarzutów sformułowanych we wniosku oraz charakteru zakwestionowanego przepisu (a zwłaszcza czy jest on przepisem uchylającym lub zmieniającym czy przepisem merytorycznym)" (tak: postanowienie z 21 marca 2000 r., sygn. K 4/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 65). Po drugie, należy zaznaczyć, że dopuszczając skutek w postaci "odżycia" przepisu nowelizowanego, Trybunał wiązał ów skutek z wystąpieniem stanu tzw. wtórnej niekonstytucyjności. Innymi słowy, kwestia ta powinna być rozważana w sytuacji, w której samo pozbawienie mocy obowiązującej przepisu nowelizującego bez jednoczesnego odżycia przepisów uchylonych mogłoby doprowadzić do pogłębienia stanu niezgodnego z Konstytucją. Po trzecie, odwołując się do skutku w postaci odżycia przepisu znowelizowanego, należałoby wykazać, że przyjęcie takiego skutku usunęłoby problem wtórnej niekonstytucyjności. Tym samym uzasadnienia dla dopuszczenia możliwości odżycia przepisu nowelizowanego należałoby poszukiwać w konieczności uniknięcia dalej idących negatywnych następstw wyroku Trybunału o niezgodności z Konstytucją przepisu nowelizującego. Dopiero tak umotywowany wywód uzasadniałby odwołanie się do konstrukcji odżycia przepisów.

Postanowienie TK z dnia 17 lipca 2014 r., P 28/10, OTK-A 2014/7/83

Standard: 3099 (pełna treść orzeczenia)