Przywóz z zagranicy substancji zagrażających środowisku wbrew przepisom (art 183 § 2 k.k.)

Od czasu wprowadzenia do systemu prawa karnego przepisów ustanawiających odpowiedzialność karną za sprowadzanie odpadów z zagranicy wbrew przepisom, przedmiotem czynności wykonawczej były zawsze każde odpady, a więc także niezaliczane do odpadów niebezpiecznych. Przed wejściem w życie Kodeksu karnego z 1997 r. penalizacja tych czynów była określona w przepisach art. 47 i art. 48 ust 1 i 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. o odpadach (Dz.U. Nr 96, poz. 592 ze zm.), a od dnia 1 września 1998 r. w art. 183 § 2-4 k.k. i w zachowanym w mocy art. 48 ust. 2 wymienionej ustawy. Po uchyleniu tego ostatniego przepisu z dniem 1 października 2001 r. ustawą z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu w życie ustawy -Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 100, poz. 1085) całość odnośnej regulacji prawnokarnej zawiera się tylko w art. 183 i 185 k.k.

Spójnik "albo" jest uznany za formułujący w składni języka polskiego alternatywę rozłączną, tj. za kształtujący wzajemnie wykluczające się opcje. Tak więc, gdyby w przepisie art. 183 § 2 k.k., w pierwotnym brzmieniu, pomiędzy słowami "odpady" i "substancje zagrażające środowisku" znajdował się spójnik "albo", to jego rozłącznościowa funkcja miałaby ten skutek, że kwantyfikator "zagrażające środowisku" odnosiłby się tylko do pojęcia "substancje", a tym samym pierwszy z przedmiotów czynności wykonawczej, czyli "odpady" nie musiałyby mieć owej cechy. Wtedy sprowadzanie każdych odpadów wypełniałoby znamię przedmiotu czynności wykonawczej. Na gruncie wykładni językowej nie ma jednak podstaw, by twierdzić, że spójnik "lub" wyłącza taką samą interpretację, jak w odniesieniu do spójnika "albo". Rzecz bowiem w tym, że "lub" może oznaczać także niewykluczenie, iż oba określenia połączone tym spójnikiem mają swój odrębny byt, a więc występują w rozłączności. Przy tak pojmowanej funkcji spójnika "lub" kwantyfikator "zagrażające środowisku" nie musi się odnosić do określenia "odpady". Pogląd ten znajduje wsparcie w literaturze profesjonalnej o składni logicznej języka ogólnego i prawniczego [A. Malinowski (red.): Zarys metodyki pracy legislatora, Warszawa 2009, s. 360-365; Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza, Warszawa 2003, t. 3, s. 678; Inny słownik języka polskiego pod red. A. Bańko, Warszawa 2000, s. 778].

Skoro zatem interpretacja językowa nie prowadzi do jednoznacznych rezultatów, niezbędne było odwołanie się do innych metod wykładni, czego w uzasadnieniu prawomocnego wyroku zabrakło. W szczególności nie można było pominąć spojrzenia historycznego na kwestię penalizacji sprzecznego z przepisami postępowania z odpadami. Punktem wyjścia powinna być ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o odpadach, Dz.U. Nr 96, poz. 592 ze zm., w której po raz pierwszy uregulowano odrębnie segment prawnej ochrony środowiska związany z tą materią. W art. 47 i 48 tej ustawy wprowadzono dwa typy przestępstw polegających na przywożeniu do kraju albo wywożeniu za granicę odpadów, z tym że pierwszy z nich dotyczył odpadów niebezpiecznych (art. 47), a drugi - odpadów innych niż niebezpieczne, przy czym w ramach tego drugiego wyodrębniono typ uprzywilejowany, jako wypadek mniejszej wagi (art. 48 ust. 1 i 2). Tak więc przedmiotem czynności wykonawczej przestępstw określonych w powołanej ustawie, polegających na wywożeniu i przywożeniu odpadów, były wszelkie odpady, a w zależności od tego, czy były niebezpieczne, sprawca ponosił zróżnicowaną z punktu widzenia zagrożenia ustawowego odpowiedzialność karną.

Zmianę normatywną w tym zakresie przyniosło wejście w życie Kodeksu karnego z 1997 r., które nastąpiło z dniem 1 września 1998 r. Penalizacja sprowadzania z zagranicy odpadów została "przeniesiona" do art. 183 k.k., ale co istotne i znamienne, z mocy art. 5 § 2 pkt 52 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Przepisy wprowadzające Kodeks karny, Dz.U. Nr 88, poz. 554 ze zm. z poprzedniej regulacji pozostawiono w mocy art. 48 ust. 2 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o odpadach, a więc ten przepis, który typizował występek polegający na przemieszczaniu przez granicę odpadów innych niż niebezpieczne, jeśli stanowiło ono wypadek mniejszej wagi (zmieniono tu tylko zagrożenie karne, przystosowując je do kar przewidzianych w nowym Kodeksie). Wobec tak ujętego pozostawienia w mocy przepisu karnego z ustawy o odpadach, za niepodważalne uznać należy, że w pojęciu odpady, zamieszczonym w art. 183 § 2 k.k. w pierwotnym brzmieniu, zawierały się zarówno odpady niebezpieczne, jak i inne niż niebezpieczne. Wszak nie mogła egzystować odpowiedzialność karna za przywożenie odpadów innych niż niebezpieczne w wypadkach mniejszej wagi, zachowana przepisami wprowadzającymi Kodeks karny, gdyby nie było odpowiedzialności za taki czyn w postaci poważniejszej niż wypadek mniejszej wagi, a więc w podstawowej formie typu przestępstwa. Świadczą za tym elementarne zasady poprawnego wnioskowania a fortiori z tekstu prawnego (a minori ad maius). Typ przestępstwa przywożenia odpadów w formie uprzywilejowanego wypadku mniejszej wagi wypadł z systemu prawnego z dniem 1 października 2001 r., tj. z wejściem w życie ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy -Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw, Dz.U. Nr 100, poz. 1085, uchylającej w całości ustawę z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach. Z tym dniem całość regulacji dotyczącej kryminalizacji sprowadzania odpadów, każdych, a więc również innych niż niebezpieczne, zawiera się już tylko w Kodeksie karnym.

To, że zakres penalizacji obejmował po wejściu w życie Kodeksu karnego sprowadzanie z zagranicy każdych odpadów, nie tylko niebezpiecznych, znajdowało potwierdzenie w piśmiennictwie [W. Radecki (w:) Kodeks karny. Komentarz, red. O. Górniok, Warszawa 2006, s. 603]. Podkreślano przy tym, że zachowanie sprawcy polegające na sprowadzaniu wszelkich odpadów z zagranicy zostało uznane przez ustawodawcę za przestępstwo dlatego, że czyn taki narusza przepisy o międzynarodowym obrocie odpadami, zamieszczone w Konwencji Bazylejskiej sporządzonej 22 marca 1989 r., ratyfikowanej przez Polskę, Dz.U. z 1995 r. Nr 19, poz. 88.

Powyższe rozważania uprawniają do konkluzji, że od czasu wprowadzenia do systemu prawa karnego przepisów ustanawiających odpowiedzialność karną za sprowadzanie odpadów z zagranicy wbrew przepisom, przedmiotem czynności wykonawczej były zawsze każde odpady, a więc także niezaliczane do odpadów niebezpiecznych. Przed wejściem w życie Kodeksu karnego z 1997 r. penalizacja tych czynów była określona w przepisach art. 47 i art. 48 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. o odpadach, a po dniu 1 września 1998 r. w art. 183 § 2-4 k.k. i w zachowanym w mocy art. 48 ust. 2 wymienionej ustawy. Po uchyleniu tego ostatniego przepisu z dniem 1 października 2001 r. ustawą z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu w życie ustawy - Prawo ochrony środowiska, ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw, całość odnośnej regulacji prawnokarnej zawiera się tylko w art. 183 i art. 185 k.k.

Jak już powiedziano, stan prawny kryminalizujący przemieszczanie transgraniczne odpadów uległ następnie zmianie wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r. o międzynarodowym przemieszczaniu odpadów. W art. 183 k.k. w miejsce czterech wprowadzono sześć paragrafów o zmienionej treści, przy czym sprowadzanie z zagranicy substancji zagrażających środowisku wyodrębniono w § 2 jako typ przestępstwa o jednym tylko przedmiocie czynności wykonawczej, a przemieszczanie transgraniczne odpadów unormowano w § 4 i § 5. Te ostatnie przepisy różnicują zagrożenie ustawowe w zależności od tego, czy przedmiotem czynności wykonawczej są odpady, czy też odpady niebezpieczne, nadto, w odróżnieniu od bezpośrednio poprzedzającego stanu prawnego, karalne stało się nie tylko sprowadzanie tych odpadów, lecz także wywożenie ich za granicę.

Wyrok SN z dnia 11 października 2016 r., V KK 204/16

Standard: 12331 (pełna treść orzeczenia)