Wniosek do TK - charakterystyka

Art. 60 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) stanowi: "obecność na rozprawie wnioskodawcy jest obowiązkowa. W razie niestawienia się wnioskodawcy lub jego przedstawiciela Trybunał umarza postępowanie lub odracza rozprawę". Interpretując ten przepis w związku z innymi przyjętymi przez prawodawcę rozwiązaniami, Trybunał Konstytucyjny stwierdził:

Po pierwsze, skutki procesowe niestawiennictwa i nieobecności wnioskodawcy na rozprawie wynikają expressis verbis z art. 60 ust. 2 ustawy o TK. Przepisy prawa nie wymagają w tym zakresie ani dodatkowego zawiadomienia, ani pouczenia wnioskodawcy. W orzecznictwie konstytucyjnym ugruntowany jest pogląd, że skoro kwestia udziału uczestników postępowania w rozprawie została wyczerpująco uregulowana w ustawie o TK, to nie mogą mieć w niniejszej sprawie zastosowania przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.). Zgodnie bowiem z art. 20 ustawy o TK tylko w sprawach nieuregulowanych w ustawie do postępowania przed Trybunałem stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania cywilnego (zob. m.in. postanowienie pełnego składu TK z 10 listopada 2010 r., sygn. K 32/09, OTK ZU nr 9/A/2010, poz. 110).

Po drugie, obowiązek obecności wnioskodawcy na rozprawie stanowi konsekwencję oparcia postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym na zasadzie jawności (art. 23 ust. 1 ustawy o TK), zasadzie ustności (art. 59 ust. 1 ustawy o TK) oraz zasadzie skargowości (art. 66 ust. 1 ustawy o TK). Postępowanie w przedmiocie hierarchicznej kontroli norm nie zostało bowiem ukształtowane przez prawodawcę jako wyłącznie pisemne. Pomimo iż wnioskodawcy postępowania zobowiązani są do sformułowania swych twierdzeń na piśmie, a ustawa ogranicza możliwości rozszerzenia zakresu zaskarżenia lub wzorców kontroli konstytucyjności (art. 191 ust. 1 pkt 3-5 w związku z ust. 2 Konstytucji i art. 36 ustawy o TK), w obowiązującym stanie prawnym, rozprawa stanowi istotny element procedury, w toku którego możliwe jest zgłaszanie dowodów, składanie wniosków i oświadczeń oraz udzielanie odpowiedzi na pytania sędziów Trybunału Konstytucyjnego. Art. 60 ust. 2 ustawy o TK służyć ma zagwarantowaniu realizacji zasady prawdy materialnej. Trybunał Konstytucyjny jest bowiem zobowiązany do zbadania wszystkich istotnych okoliczności w celu wszechstronnego wyjaśnienia sprawy (art. 19 ust. 1 ustawy o TK).

Po trzecie, obowiązek obecności wnioskodawcy na rozprawie trwa od momentu wywołania sprawy, aż do momentu zamknięcia rozprawy. Przemawia za tym sformułowana powyżej zależność między art. 60 ust. 2 ustawy o TK a zasadami postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym. Należy ponadto zauważyć, że przedmiotowo istotny przepis procedury należy interpretować w związku z art. 61 ustawy o TK, który stanowi, że rozprawa rozpoczyna się od wywołania sprawy oraz w związku z art. 64 ustawy o TK, który stanowi, że o zamknięciu rozprawy decyduje przewodniczący składu orzekającego, gdy Trybunał uzna sprawę za dostatecznie wyjaśnioną. W tym kontekście należy zauważyć, że w orzecznictwie konstytucyjnym przyjmuje się, iż zachodzi nierozerwalny związek między stawiennictwem wnioskodawcy na rozprawie i jego obecnością (postanowienie o sygn. K 32/09). Z uwagi na wskazane powyżej zasady skargowości, jawności, ustności oraz prawdy materialnej należy przyjąć, że sformułowany w art. 60 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK skutek procesowy - w postaci umorzenia postępowania albo odroczenia rozprawy - odnosi się nie tylko do stawiennictwa rozumianego jako uczestnictwo w pierwszej fazie rozprawy, ale stawiennictwa i obecności do czasu zamknięcia rozprawy.

Po czwarte, interpretacja art. 60 ust. 2 ustawy o TK musi uwzględniać treść art. 60 ust. 6 ustawy o TK. Przepis ten zaś przewiduje obligatoryjne i fakultatywne odroczenie rozprawy i stanowi, że "Trybunał odracza rozprawę w przypadku braku dowodu doręczenia lub nieprawidłowości w doręczeniu zawiadomienia o rozprawie uczestnikom postępowania, może także odroczyć rozprawę z innych ważnych powodów". Interpretacja ta wynika przede wszystkim z językowych reguł wykładni, w zakresie w jakim obie jednostki redakcyjne posługują się pojęciem "odroczenie", systematyki wewnętrznej art. 60 ustawy o TK oraz szerokiego zakresu podmiotowego art. 60 ust. 5 ustawy o TK, który posługuje się pojęciem "uczestnik postępowania" (obejmującym również wnioskodawcę). Należy zatem uznać, że w razie niestawiennictwa (nieobecności) wnioskodawcy lub jego przedstawiciela Trybunał Konstytucyjny umarza postępowanie o ile nie zachodzą przesłanki obligatoryjnego albo fakultatywnego odroczenia rozprawy. Trybunał Konstytucyjny umarza postępowania na podstawie art. 60 ust. 2 ustawy o TK, chyba że a) brak jest dowodu doręczenia zawiadomienia o rozprawie; b) wystąpiły nieprawidłowości w doręczeniu zawiadomienia o rozprawie; c) zachodzą ważne powody uzasadniające odroczenie rozprawy.

Po piąte, interpretacja pojęcia "ważne powody", o którym mowa w art. 60 ust. 6 ustawy o TK, na potrzeby art. 60 ust. 2 ustawy o TK, musi uwzględniać funkcję Trybunału Konstytucyjnego w systemie organów władzy publicznej jako strażnika Konstytucji oraz specyfikę postępowania w przedmiocie hierarchicznej kontroli norm z uwzględnieniem charakterystyki procedury abstrakcyjnej kontroli norm (zob. odrębną regulację dla skarżących w art. 52 ust. 2 ustawy o TK oraz dla pytającego sądu w art. 27 pkt 2a ustawy o TK). Oceny w tym zakresie Trybunał Konstytucyjny dokonywa a casu ad casum. Przeciwko umorzeniu postępowania w razie nieusprawiedliwionego niestawiennictwa (nieusprawiedliwionej nieobecności) wnioskodawcy przemawiać może w szczególności konieczność ochrony konstytucyjnych praw i wolności.

Postanowienie TK z dnia 30 października 2012 r., K 24/10, OTK-A 2012/9/118

Standard: 3063 (pełna treść orzeczenia)

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 30 listopada 2011 r., sygn. K 1/10 stwierdził, że pewnych wskazówek istotnych dla interpretacji wyrażenia "sprawy objęte zakresem działania" dostarcza sam art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji. Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, nieprzypadkowo w jednym przepisie przyznano uprawnienia do występowania z wnioskiem o zbadanie hierarchicznej zgodności norm ogólnokrajowym organom związków zawodowych oraz ogólnokrajowym władzom organizacji pracodawców i organizacji zawodowych. Intencją ustrojodawcy było objęcie ochroną tylko takich interesów tych podmiotów, "które mają pewien wspólny mianownik". Są to - odpowiednio - interesy pracodawców w związku z zatrudnianiem pracowników, interesy pracownicze oraz interesy związane z wykonywaniem zawodu. Trybunał uznał zatem, że legitymacja ogólnokrajowych władz organizacji zawodowych, w tym samorządów zawodowych zrzeszających osoby wykonujące zawód zaufania publicznego, koncentruje się wokół spraw dotyczących wykonywania określonego zawodu przez członków korporacji, zwłaszcza w aspekcie nałożonych obowiązków i przyznanych uprawnień (zob. sygn. K 1/10, OTK ZU nr 9/A/2011, poz. 99 i powołane tam orzecznictwo).

Zakres działania podmiotu, w szczególności ten, o którym mówi art. 191 ust. 2 Konstytucji, musi być normatywnie wyznaczony, a zatem musi wynikać z Konstytucji, ustawy lub statutu, o ile ustawa zezwala na jego statutowe doprecyzowanie (zob. postanowienie TK z 20 marca 2002 r., sygn. K 42/01, OTK ZU nr 2/A/2002, poz. 21). Niemniej jednak samo wyznaczenie w przepisach prawa zakresu działania nie stanowi wystarczającej podstawy podejmowania wiążących inne podmioty działań o charakterze publicznoprawnym. W tym celu konieczne jest wskazanie kompetencji, a zatem upoważnienie organu do podjęcia prawem określonego typu czynności (np. złożenia wniosku na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4 Konstytucji).

Zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego upoważnienie do zakwestionowania przed Trybunałem aktu normatywnego jako dotyczącego "spraw objętych zakresem działania" organów samorządu zawodowego wiąże się nie tylko z interesem prawnym danego samorządu, lecz także z interesem prawnym członków tej organizacji, do którego reprezentowania dany organ jest powołany (zob. sygn. K 1/10 i powołane tam orzecznictwo). To znaczy, że legitymacja wnioskodawcy ogniskuje się wokół zagadnień wykonywania zawodu komornika przez członków korporacji oraz dostępu do tego zawodu z punktu widzenia odpowiedniego przygotowania merytorycznego kandydatów. Legitymacja KRK nie obejmuje natomiast spraw ogólnopaństwowych czy ogólnospołecznych, które z natury rzeczy dotyczą interesu prawnego wszystkich obywateli albo szerszego kręgu osób aniżeli reprezentowane przez KRK (por. postanowienie TK z 24 września 1996 r., sygn. T 35/96, OTK ZU nr 5/1996, poz. 45).

Wyrok TK z dnia 25 lipca 2012 r., K 14/10, OTK-A 2012/7/83, Dz.U.2012/867

Standard: 3062 (pełna treść orzeczenia)