Pozycja prawna wykroczeń w systemie prawa karnego
Odpowiedzialności za wykroczenie (art. 1 k.w.)
Prawo wykroczeń, choć objęte odrębną kodyfikacją, jest gałęzią prawa ściśle powiązaną z prawem karnym, jak stwierdza się w piśmiennictwie: "jego przedłużeniem i dopełnieniem".
Powiązanie prawa wykroczeń z prawem karnym dotyczącym przestępstw wyraża się nie tylko w daleko idącym podobieństwie zasad odpowiedzialności za wykroczenia i przestępstwa, ale również w zbliżonym rodzajowo systemie kar i środków karnych, aczkolwiek nasilenie dolegliwości kar przewidzianych za wykroczenia z zasady jest mniejsze od stosowanych wobec sprawców przestępstw. W piśmiennictwie podkreśla się, że regulując materialnoprawne aspekty odpowiedzialności za wykroczenia, obowiązujący kodeks wykroczeń nadaje tej dziedzinie prawa charakter właściwy prawu karnemu jako prawu, które ustala zakazy i nakazy oraz kary grożące za ich przekroczenie. Tej cechy prawa wykroczeń nie podważa to, że normy tego prawa często są instrumentem sankcjonującym naruszenie przepisów o charakterze administracyjnym i porządkowym.
Odpowiedzialność za wykroczenie ma charakter represyjny. W orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego utrwaliło się stanowisko, iż konstytucyjne gwarancje związane z odpowiedzialnością represyjną (a taką jest gwarancja wynikająca z art. 42 ust. 2 Konstytucji) odnoszą się nie tylko do postępowania stricte karnego, ale również do innych postępowań toczących się w przedmiocie odpowiedzialności represyjnej (por. wyroki TK: z 4 lipca 2002 r., sygn. P 12/01; z 3 listopada 2004 r., K 18/03; z 19 marca 2007 r., K 47/05).
Zasada prawa do obrony w swym konstytucyjnym wymiarze nie chroni wyłącznie przed odpowiedzialnością stricte karą, ale przed przypisaniem odpowiedzialności o charakterze represyjnym.
Wyrok TK z dnia 19 lutego 2008 r., P 48/06
Standard: 4174 (pełna treść orzeczenia)
Pozycja prawna wykroczeń w systemie prawnym wywoływała spór dotyczący tego, czy prawo wykroczeń należy do prawa administracyjnego, czy prawa karnego. Aktualnie, zdecydowanie przeważa pogląd, że prawo wykroczeń stanowi część prawa karnego w znaczeniu szerokim, bowiem jest z nim ściśle powiązane, będąc jego przedłużeniem i dopełnieniem lub przynajmniej jest "...dziedziną prawa blisko spokrewnioną z prawem karnym".
Nie wdając się w szczegółowe rozważania na ten temat i dostrzegając odrębności prawa wykroczeń od prawa karnego, Sąd Najwyższy przychyla się do poglądów, że przepisy prawa o wykroczeniach składają się na system prawa karnego obowiązującego w Polsce. W szczególności za takim rozumieniem przepisów prawa o wykroczeniach przemawiają następujące zasadnicze okoliczności:
Odpowiedzialność za wykroczenia opiera się na zasadach wspólnych (bliskich) prawu karnemu lub wręcz przejętych z Kodeksu karnego (dotyczy zwłaszcza jego części ogólnej).
Istota odpowiedzialności za wykroczenie jest taka sama jak w przypadku przestępstwa. Pośrednim potwierdzeniem tego poglądu jest uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 1973 r., VI KZP 80/72 (OSNKW 1973, z. 6, poz. 62), w której dokonano wykładni określenia "odpowiedzialność karna", o jakiej mowa w art. 166 § 1 k.p.k. (obecnie art. 183 § 1 k.p.k.). Teza owej uchwały brzmi: "Określenie «odpowiedzialność karna» użyte w art. 166 § 1 k.p.k. obejmuje odpowiedzialność zarówno za przestępstwo, jak i za wykroczenie". Wyrażony wówczas pogląd - podzielany przez Sąd Najwyższy rozpoznający niniejszą sprawę - był na ogół aprobowany w doktrynie.
Uchwała SN z dnia 25 maja 2004 r., WZP 1/04
Standard: 26742 (pełna treść orzeczenia)