Zdolność skargowa osób prawnych

Z jej istoty - jako środka ochrony praw i wolności, których źródłem jest godność ludzka (art. 30 Konstytucji) - oraz z umiejscowienia art. 79 w rozdziale II Konstytucji wynika, że jest ona środkiem ochrony praw przede wszystkim osób fizycznych. Jednakże, z uwagi na fakt, że Konstytucja niektóre prawa i wolności gwarantuje podmiotom zbiorowym (np. związkom zawodowym - art. 59 ust. 3 Konstytucji), a ponadto gwarantuje prawa i wolności, w ich istocie podmiotowo obejmujące nie tylko osoby fizyczne (np. prawo własności - art. 64 ust 1 Konstytucji, wolność działalności gospodarczej - art. 22 Konstytucji), uznać trzeba, że skarga konstytucyjna może przysługiwać również osobie prawnej (tak: postanowienie z 21 marca 2000 r., sygn. SK 6/99, zob. też P. Winczorek, Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r., wyd. 1, Warszawa 2000, s. 103; L. Garlicki, Polskie prawo konstytucyjne. Zarys wykładu, wyd. 9, Warszawa 2005, s. 390; A. Łabno, Skarga konstytucyjna w Konstytucji III RP, [w:] B. Banaszak, A. Preisner, Prawa i wolności w Konstytucji, Warszawa 2001, s. 765). Należy jednakże podkreślić, że legitymacja osób prawnych jest przedmiotowo ograniczona i nie obejmuje konstytucyjnych praw i wolności ściśle związanych z osobami fizycznymi (por. wyroki z 24 lutego 1999 r., sygn. SK 4/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 24 oraz z 8 czerwca 1999 r., sygn. SK 12/98, OTK ZU nr 5/1999, poz. 96). Zdolność skargowa jest więc warunkowana zależnością "między charakterem podmiotu i charakterem prawa, na które ten podmiot się powołuje" (B. Banaszak, J. Boć, M. Jabłoński [w:] Konstytucje Rzeczypospolitej oraz Komentarz do Konstytucji z 1997 roku, red. J. Boć, Wrocław 1998, s. 143, zob. też postanowienie z 12 października 2004 r., sygn. Ts 35/04, OTK ZU nr 1/B/2005, poz. 25). Dla dopuszczalności skargi istotne znaczenie mają zatem rozpatrywane łącznie: charakter naruszonego przepisu Konstytucji oraz charakter prawny skarżącego.

Niezależnie od charakteru podmiotu wnoszącego skargę, samodzielną jej podstawę mogą stanowić jedynie takie przepisy, z których treści można wyprowadzić publiczne prawo podmiotowe. Tym samym, nie można oprzeć skargi na naruszeniu zasad polityki państwa (zob. wyrok z 10 lipca 2000 r., sygn. SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 143) lub jedynie na naruszeniu zasady demokratycznego państwa prawa czy zasady równości (np. postanowienie z 19 grudnia 2001 r., sygn. SK 8/01, OTK ZU nr 8/2001, poz. 272 i wyrok z 6 lutego 2002 r., sygn. SK 11/01, OTK ZU nr 1/A/2002, poz. 2).

Postanowienie TK z dnia 20 grudnia 2007 r., SK 67/05, OTK-A 2007/11/168

Standard: 3049 (pełna treść orzeczenia)

W prawie polskim możliwość wniesienia skargi konstytucyjnej w zasadzie ujęta jest jako prawo przysługujące jednostce. W ogromnej większości przypadków skarga stanowi reakcję na naruszenie wolności i praw, które ustawodawca konstytucyjny związał ściśle z człowiekiem i obywatelem. Jednocześnie jednak konstytucja statuuje pewne prawa i wolności odnoszące się do podmiotów zbiorowych (np. partii politycznych, związków wyznaniowych). Wydaje się też oczywiste, że pewne prawa, np. prawo własności, lub wolności, np. prowadzenia działalności gospodarczej, muszą - z istoty systemu gospodarczego - obejmować nie tylko osoby fizyczne, ale też podmioty gospodarcze nie będące osobami fizycznymi. W konsekwencji, zarówno doktryna prawa konstytucyjnego, jak i Trybunał Konstytucyjny, uznają zdolność osób prawnych do wniesienia skargi. Przyjęcie takiego stanowiska podyktowane jest nie tyle zamiarem wzmocnienia pozycji osób prawnych, co dążeniem do intensyfikacji ochrony jednostek, które bądź to tworzą osobę prawną (w przypadku osób prawnych typu korporacyjnego), bądź to korzystają z jej działalności (w przypadku osób prawnych typu zakładowego). Podkreśla się jednak, że środek ochrony praw i wolności, jakim jest skarga konstytucyjna, przysługuje osobie prawnej wtedy, "gdy zajdzie odpowiedniość między charakterem podmiotu i charakterem prawa, na które ten podmiot się powołuje" (B. Banaszak, J. Boć, M. Jabłoński [w:] Konstytucje Rzeczypospolitej oraz komentarz do Konstytucji RP z 1997 roku, red. J. Boć, Wrocław 1998, s. 143). Precyzując tę myśl trzeba przede wszystkim sformułować warunek, by naruszone prawo należało do kategorii tych praw, których podmiotem jest skarżąca osoba prawna. Ponadto, co jest oczywiste także w przypadku skargi wnoszonej przez obywatela, prawo, którego ochrony domaga się podmiot skarżący, musi należeć do kategorii praw konstytucyjnych, co oznacza, że podstawą przysługiwania tego prawa jest norma wyrażona w przepisie konstytucji.

Wyrok TK z dnia 8 czerwca 1999 r., SK 12/98, OTK 1999/5/96, Dz.U.1999/52/546

Standard: 3050 (pełna treść orzeczenia)