Czas wolny od pracy w zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych (art. 151[2] k.p.)

Udzielenie na wniosek pracownika czasu wolnego od pracy wyklucza uzyskanie dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych, który zostaje zrekompensowany udzielonym czasem wolnym. Skoro jednak za wykonaną pracę w godzinach nadliczbowych w razie udzielenia czasu wolnego od pracy na wniosek pracownika nie przysługuje mu jedynie dodatek za pracę przepracowaną w godzinach nadliczbowych, która wskutek udzielenia czasu wolnego nie traci charakteru pracy w godzinach nadliczbowych, to za jej wykonanie przysługuje podstawowe (normalne) wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, wynikające z art. 151[2] § 1 k.p., tj. wynagrodzenie za wykonaną pracę w czasie przepracowanych godzin nadliczbowych (art. 80 zdanie pierwsze k.p.).

W przypadku udzielenia czasu wolnego od pracy w tym samym wymiarze godzin nadliczbowych pracodawca nie płaci dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych. Nie zwalnia go to z obowiązku wypłaty podstawowego składnika wynagrodzenia za przepracowane godziny nadliczbowe, jakim jest normalne wynagrodzenie za wykonanie tej pracy (art. 151[2] § 1 in principio k.p.), które może różnić się od wynagrodzenia, jakie pracownik uzyskałby gdyby w udzielonym mu czasie wolnym pracował.

Za udzielony na wniosek pracownika czas wolny od pracy w zamian za przepracowane godziny nadliczbowe pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie, jakie uzyskałby, gdyby w tym czasie (wolnym od pracy) pracował, ale normalne wynagrodzenie za rzeczywiście wykonaną pracę w godzinach nadliczbowych, bez dodatku za taką pracę (art. 13 zdanie pierwsze w związku z art. 80 zdanie pierwsze i art. 151[2] § 1 k.p.). Wynagrodzenie to jest płatne w zaakceptowanym przez pracodawcę terminie (lub terminach) wykorzystania udzielonego mu czasu wolnego od pracy, w przeciwnym razie powód w okresie wykorzystywania udzielonego mu czasu wolnego od pracy (w wymiarze 256 przepracowanych nadgodzin) pozostałby bez dochodu z pracy.

Czas wolny od pracy udzielony na pisemny wniosek pracownika w zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych (art. 151[2] § 1 k.p.) nie jest tego rodzaju zwolnieniem od pracy lub czasem niewykonywania pracy, za który przepisy prawa przewidują zachowanie prawa do wynagrodzenia i przy którego ustaleniu można by stosować zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop na podstawie § 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzeń oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 289 ze zm., powoływane dalej jako rozporządzenie MPiPS z 29 maja 1996 r.). Przepisy tego rozporządzenia stosuje się wyłącznie przy ustalaniu dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych (art. 151[1] § 3 k.p. w związku z 4 tego rozporządzenia) oraz odpowiednio przy ustalaniu wynagrodzenia za pełny miesięczny wymiar czasu pracy w przypadku określonym w art. 151[2] § 2 k.p. w związku z § 5a tego rozporządzenia. Przepisów tego aktu wykonawczego nie stosuje się przy obliczaniu normalnego wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych z art. 151 § 1 k.p., które przysługuje za pracę wykonaną (art. 80 zdanie pierwsze k.p.).

Oznacza to, że w przypadku udzielenia na pisemny wniosek pracownika czasu wolnego od pracy w zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych, nie przysługuje dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych, ale pracownik zachowuje prawo do normalnego wynagrodzenia za tę wykonaną pracę w godzinach nadliczbowych w wysokości określonej w art. 151[1] § 1 k.p., a nie do wynagrodzenia za udzielony czas wolny od pracy w takiej wysokości, jakby w tym czasie pracował.

W przypadku fakultatywnego udzielenia na wniosek pracownika w zamian za pracę w godzinach nadliczbowych w tym samym wymiarze czasu wolnego, który może być udzielony w terminie określonym we wniosku lub w porozumieniu z pracodawcą, brakuje ustawowego przepisu gwarantującego nieobniżenie wynagrodzenia należnego pracownikowi za pełny miesięczny wymiar czasu pracy w razie udzielenia przez pracodawcę czasu wolnego od pracy bez wniosku pracownika, który pracodawca może udzielić najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego, w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych (art. 151[2] § 2 zdanie drugie k.p.). 

Gwarancja nieobniżonego wynagrodzenia należnego pracownikowi za pełny miesięczny wymiar czasu pracy, któremu pracodawca, bez wniosku pracownika, udzielił czasu wolnego w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych, dotyczy wyłącznie czasu wolnego udzielonego pracownikowi z inicjatywy pracodawcy, co oznacza, że wynagrodzenie za wykonaną pracę w godzinach nadliczbowych nie może być niższe od wynagrodzenia jakie pracownik uzyskałby, gdyby w udzielonym mu czasie wolnym pracował w pełnym obowiązującym go wymiarze czasu pracy. W zamian za przepracowany czas wolny od pracy udzielany z inicjatywy pracodawcy w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych pracownik nie otrzyma dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych (art. 151[2] § 3 k.p.), ale otrzyma normalne wynagrodzenie za tę wykonaną pracę w godzinach nadliczbowych, które jednak nie może powodować obniżenia wynagrodzenia należnego pracownikowi za pełny miesięczny wymiar czasu pracy. Tylko do wyliczenia tego nieobniżonego wynagrodzenia za pełny miesięczny wymiar czasu pracy w przypadku określonym w art. 151[2] § 2 k.p. stosuje się odpowiednio zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop (§ 5a rozporządzenia MPiPS z 29 maja 1996 r.).

Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy stwierdził, że:

1) czas wolny od pracy udzielony na pisemny wniosek pracownika w zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych (art. 151[2] § 1 k.p.) nie jest zwolnieniem od pracy ani czasem niewykonywania pracy, za który przepisy prawa przewidują zachowanie prawa do wynagrodzenia, przy którego ustaleniu stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop na podstawie § 5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzeń oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy;

2) w przypadku udzielenia na pisemny wniosek pracownika czasu wolnego od pracy w zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych nie przysługuje dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych (art. 151[1] § 3 k.p.), co oznacza, że pracownik zachowuje prawo do normalnego wynagrodzenia za tę wykonaną pracę w godzinach nadliczbowych (art. 80 zdanie pierwsze k.p.) w wysokości określonej w art. 151[1] § 1 k.p., a nie wynagrodzenie za udzielony czas wolny od pracy w takiej wysokości, jakby przepracował czas wolny od pracy.

Wyrok SN z dnia 9 lutego 2010 r., I PK 157/09

Standard: 26683 (pełna treść orzeczenia)