Wznowienia postępowania na podstawie art. 540 § 2 k.p.k. (niekonstytucyjność)

Zakres, w jakim dany przepis aktu normatywnego został uznany przez Trybunał Konstytucyjny za sprzeczny z ustawą zasadniczą, determinuje granice modyfikacji, które są jego następstwem w orzeczeniach podlegających wzruszeniu, w oparciu o podstawę propter decreta z art. 540 § 2 k.p.k.

Zatem dla skuteczności wniosku o wznowienie postępowania w przedmiocie zarządzenia wykonania kary, jako implikacji (stwierdzającego niekonstytucyjność pominięcia prawodawczego) wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 lipca 2013 r., SK 9/10, konieczne jest wykazanie, że w sprawie rzeczywiście zaistniały "szczególne względy", wymienione w tym orzeczeniu, które mogły mieć istotny wpływ na treść prawomocnego orzeczenia, będącego przedmiotem wzruszenia.

Wznowienie postępowania sądowego, w wyniku orzeczenia o niekonstytucyjności przepisu, nie jest wynikiem błędnego, wadliwego, czy też zawinionego zastosowania przepisów prawa przez organ to prawo stosujący, ale samodzielną instytucją ukształtowaną w odpowiednich przepisach proceduralnych, niezależnie od innych „klasycznych” podstaw wznowienia postepowania.

Przesłanką wznowienia z art. 540 § 2 k.p.k., jest sytuacja, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub z ustawą przepisu prawnego, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie, przy czym wznowienie - w takim wypadku – nie może nastąpić na niekorzyść skazanego, co wynika wprost z zastrzeżenia zawartego w art. 540 § 2 in fine k.p.k. Notabene karnoprocesowa regulacja procter decreta ma swe źródło wprost w treści art. 190 ust. 4 Konstytucji RP, który expressis verbis stanowi, że „orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o stwierdzeniu niezgodności z ustawą zasadniczą, umową międzynarodową lub ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania”.

Na gruncie procesu karnego generalnie przyjmuje się, że skutki takiego orzeczenia, jako samodzielna przesłanka wznowienia, następują erga omnes, gdyż uznanie podstawy prawnej za niekonstytucyjną powinno - co do zasady - pociągać za sobą wzruszenie postępowania we wszystkich sprawach, w których miała ona zastosowanie.

Adresaci aktów stosowania prawa, wydanych na podstawie przepisów zakwestionowanych przez Trybunał, mogą zatem generalnie skorzystać z tej nadzwyczajnej instytucji, w celu wzruszenia takiego orzeczenia.

Stwierdzenie niekonstytucyjności zawsze jest czymś więcej, niż ustaleniem stanu istniejącego, nie może być wyjaśniane w kategoriach wyroku deklaratywnego, gdyż tworzy nowy stan prawny od chwili wejścia w życie wyroku.

Stan niekonstytucyjności, w tym aspekcie, to stan powodujący utratę mocy obowiązującej i eliminację przepisu z systemu, a więc nie istnieje wcześniej przed wydaniem wyroku. Do tego momentu niekonstytucyjność może być jedynie traktowana jak przesłanka materialnoprawna orzeczenia sądu konstytucyjnego.

Wyrok SN z dnia 27 kwietnia 2016 r., IV KO 10/16

Standard: 41390 (pełna treść orzeczenia)

Wznowienie postępowania w oparciu o przesłankę wymienioną w art. 540 § 2 k.p.k. i uchylenie prawomocnego rozstrzygnięcia – nie prowadzi do jednoczesnego uniewinnienia oskarżonego, lecz do umorzenia postępowania prowadzonego przeciwko niemu.

Wyrok SN z dnia 8 marca 2013 r., III KO 83/12

Standard: 64491 (pełna treść orzeczenia)